Van Tilburg naar Oisterwijk loopt de Voorste Stroom door een landschappelijk en qua natuur aantrekkelijk beekdal. Een aantal liefhebbers heeft zich verenigd in een stichting met als doel dit gebiedje beter onder de aandacht te brengen. Allerlei aspecten worden beschreven: heemkunde in optima forma.
door Lauran Toorians
Paal in gedachten een stuk van je eigen leefomgeving af en probeer daar vervolgens alles over te weten te komen wat er te weten valt: bodemgesteldheid, flora en fauna, de gebouwen die erop staan of stonden, mensen die er hebben geleefd en gewerkt of die dat nog doen, relaties met de verdere omgeving en de grote wereld en verder alles wat je maar invalt. Met een wat oubollig woord heet dat ‘heemkunde’, de kunde van (of het onderzoek naar) het ‘heem’ ofwel de woonomgeving. In het zuiden van ons land heeft elke stad en elk dorp wel een heemkundekring, een vereniging die soms al vele decennia bestaat. In de rest van Nederland bestaan dergelijke verenigingen net zo goed, maar dan heten ze meestal historische vereniging of historische kring of iets dergelijks. De leden zijn vrijwel allemaal amateurs in de goede zin van het woord, liefhebbers.
Hoe volledig en hoe grondig die verenigingen hun ‘heem’ bestuderen en koesteren, verschilt van plaats tot plaats. Flora en fauna zijn vaak uit beeld verdwenen doordat de liefhebbers daarvan elders onderdak vonden, als vrijwilliger bij de provinciale landschappen, Natuurmonumenten of het IVN. Ook het verre verleden, de archeologie, heeft meestal elders een plaats gevonden en de middeleeuwen blijven vaak onderbelicht, domweg omdat die periode zonder specialistische kennis en vaardigheden lastig toegankelijk is. ‘Grootmoeders tijd’ daarentegen, kan rekenen op een warme belangstellingen.
Vrije tijd
Vrijwel al die verenigingen publiceren in eigen tijdschriften of jaarboeken, variërend van simpel print- en kopieerwerk tot chique boekwerken, van fotoboeken en verzamelingen oude krantenberichten tot degelijke studies. Tijdens mijn geschiedenisstudie werd mij met klem aangeraden al dit drukwerk vooral links te laten liggen. Onterecht, meende ik toen al en dat vind ik nog steeds. Al die amateurs in die verenigingen verzetten enorme bergen werk en zeker al die mannen en vrouwen die grote delen van hun vrije tijd in het archief doorbrengen, spitten bronnen door in een hoeveelheid waar een duurbetaalde beroepshistoricus nooit aan toekomt, zelfs als hij/zij dat zou willen. Of de transcripties dan foutloos zijn en of de getrokken conclusies allemaal juist zijn, doet daar weinig aan af. Wanneer die amateuronderzoekers verslag leggen van wat zij doen, ontsluiten zij materiaal dat het verdient om ook door een ‘beroeps’ tegen het licht te worden gehouden, onder dankzegging. Ook simpelweg de lokale kennis, het in detail de weg weten, is vaak een pre.
Een mooi voorbeeld van ‘heemkunde’ dat ook nog eens goed laat zien dat het afgepaalde stukje leefomgeving niet per se een stad of dorp hoeft te zijn, verscheen onlangs bij Pictures Publishers in Woudrichem, een uitgeverij die vaker dit soort boeken op de markt brengt. Rijp en groen, maar zeker waard om in de gaten te houden. Het boek dat ik nu voor het voetlicht breng gaat over het stroomgebied van de Voorste Stroom, van het uiterste oosten van de bebouwde kom van Tilburg tot in Oisterwijk. Een beekdal dat – zoals de auteurs terecht opmerken – weinig aandacht krijgt en zeker geen toeristische hotspot is, terwijl het die aandacht best verdient.
Beken willen langs hun loop nog wel eens van naam wisselen en sinds we graag alles eenduidig vastleggen, zorgen waterschappen voor steeds een nieuwe naam wanneer zich een zijbeek van enige omvang bij de hoofdstroom voegt. Zo ontstaat de Voorste Stroom waar zich aan de oostrand van Tilburg het restantje van de Korvelse Waterloop bij de Ley voegt. Deze Ley – er zijn talloze beken met die naam – ontspringt in de omgeving van Poppel en stroomt langs Goirle en Tilburg. Juist ten oosten van Oisterwijk vloeien de Voorste en de Achterste Stroom (hogerop Reusel) samen en wordt het Essche Stroom en die voegt zich dan weer bij Esch bij de Dommel, die zo blijft heten tot hij in ’s-Hertogenbosch Dieze gaat heten.
Vertrouwdheid
Het boek bevat veertien hoofdstukken waarvan er een flink aantal door twee auteurs zijn geschreven. Die auteurs en samenstellers maken deel uit van de Stichting de Duurzaamheidsvallei en zijn mensen die het gebied uitstekend kennen en er deels ook wonen. Die vertrouwdheid valt in positieve zin aan het boek af te lezen. In al die hoofdstukken is het heemkunde zoals hierboven omschreven: geografie, flora en fauna, geschiedenis, natuurbehoud en recreatie in het gebied en een visie op de toekomst komen allemaal aan bod. En dat alles rijk geïllustreerd.
De auteurs hebben nadrukkelijk geen wetenschappelijke pretenties, maar willen met dit boek vooral aandacht vragen voor dit in hun ogen ondergewaardeerd gebied. Dat is een nobel streven. De vraag is echter of een boek van dit formaat (groter dan A4), met dit gewicht (ruim een kilo) en met deze prijs wel aantrekkelijk is voor een breed publiek dat achteroverleunend in bank of fauteuil een doel zoekt voor een zondagse wandeling. Jammer is ook dat veel van de – overigens fraaie – natuurfoto’s stockfoto’s zijn uit een beeldbank en dus lang niet allemaal in het gebied zelf zijn gemaakt.
Stichting de Duurzaamheidsvallei i.s.m. de vereniging Behoud Moerenburg, De Voorste Stroom. Van Moerenburg tot Durendael. Een ondergewaardeerd beekdal. Woudrichem: Pictures Publishers 2021, 272 pp., ISBN 978-94-92576-47-7, hb., € 29,95.
www.moerenburg.info/natuur_amp_omgeving/duurzaamheidsvallei
Beeld boven dit artikel: Foto > Louis Warnier > Langs de Voorste Stroom is een wandelroute uitgezet. De route is te downloaden op de site hierboven of te bekijken op www.wandelpaden.eu > Op pad in de Duurzaamheidsvallei
© Brabant Cultureel 2022