Pennings Foundation in Eindhoven opent op 11 december 2021 de expositie ‘Congo Connecting’. Naast de Congo-foto’s van de befaamde Belgische Magnumfotograaf Carl De Keyzer – waarover we later zullen berichten – is er dit persoonlijke fotoproject dat Astrid Huis maakte over haar oudtante die van 1953 tot 1989 actief was als missiezuster in Congo.
door Joep Eijkens
Toeval speelt een grote rol in de fotografie. Dat geldt niet alleen voor het fotograferen zelf, maar ook bij het zoeken naar en vinden van onderwerpen. Neem de in Heeze woonachtige fotografe Astrid Huis (Wijchen 1970). Tijdens een brainstormsessie over nieuwe activiteiten van Pennings Foundation in Eindhoven gaf directeur Petra Cardinaal onder meer te kennen dat een expositie van Stephan Vanfleteren hoog op haar verlanglijstje stond. Welnu, Huis had al eens met deze beroemde Belgische fotograaf samengewerkt en beloofde hem hierover te polsen.
Vanfleteren zei ja. Maar inmiddels had Pennings Foundation al een expositie vastgelegd met een selectie uit de schitterende Congo-foto’s van de al even befaamde Belgische Magnumfotograaf Carl De Keyzer. En dat bracht Huis weer op het idee om een project te maken rond de figuur van ‘tante José’, haar dierbare oudtante die van 1953 tot 1989 actief was geweest als missiezuster in Congo. Op die manier zou het Afrikaanse land langs twee totaal verschillende wegen in beeld komen bij Pennings. En zo werd een persoonlijk fotoproject geboren dat Huis de mooie en eenvoudige titel Tante José in Congo gaf.
Verloskundige
Zuster José werd in 1918 geboren als Riek van Duynhoven. Op vijfentwintigjarige leeftijd trad zij in bij de Zusters van Barmhartigheid, een congregatie die in 1845 gesticht werd in het Belgische Ronse. Vanuit het moederhuis aldaar vertrok de zuster in 1953 naar Congo. Hier was ze niet alleen werkzaam als verloskundige, maar leidde zij ook Congolese meisjes op tot kraamhulp. Na haar terugkeer uit de missie in 1989 woonde zuster José in het Eindhovense klooster Glorieux, waar ze in 2001 overleed.
Astrid Huis heeft haar oudtante zelf diverse malen ontmoet en beschrijft haar als een ‘heel gezellige, warme en belangstellende’ vrouw die ook heel grappig uit de hoek kon komen. “Tante José was als een extra oma, niet alleen voor mij maar voor alle (achter)neven en (achter)nichten.” Het was ook verre van een conservatieve non: “Ze stond overal voor open en zat vol verhalen, ook ondeugende. Het was een innemende vrouw die haar charme gebruikte om dingen te bereiken, echt een regeltante ook.”
Kracht
Astrid Huis heeft zich gespecialiseerd in portretfotografie en documentaire fotoseries. Ze noemt onder meer de series Ontheemd over Polen in Nederland en Dorpje aan de rivier waarin oudere mensen een hoofdrol spelen. Zij portretteerde zowel bekende als onbekende personen. “Mensen in hun kracht zetten, dat doe ik het liefst.”
Tante José staat voor mij nu voor kiezen voor jezelf, daadkracht, genieten van het leven, van elke dag een feestje maken en voor emancipatie. Allemaal dingen die ik niet direct bij een non verwachtte.
Uit de intro van het nog te verschijnen boek van Astrid Huis.
In het project Tante José in Congo gaat het echter vooral om foto’s die door anderen gemaakt zijn in een min of meer ver verleden. Van familiefoto’s tot foto’s van zuster José aan het werk in Congo. Een belangrijk deel is afkomstig uit het archief van de congregatie.
Dat oude materiaal combineerde Huis met eigen werk. Zo fotografeerde zij onder meer het Eindhovense klooster – tegenwoordig een verzorgingshuis – en enkele bejaarde zusters die nog met tante José in de Congo hebben gezeten. Nee, ze heeft nooit overwogen om daar zelf op zoek te gaan naar sporen die haar oudtante daar nagelaten heeft. “Te gevaarlijk”, reageert ze desgevraagd. Maar ze weet dankzij haar zoektocht inmiddels wel dat het werk van tante José, anders dan ze aanvankelijk meende, gelukkig ‘niet voor niks’ is geweest, dat er nog steeds zusters actief zijn in haar werkgebied en dat Congolese zusters een eigen congregatie hebben gesticht.
Bevalling
Je mag het project van Astrid Huis gerust een ode aan haar oudtante noemen. Ze heeft er negen maanden aan gewerkt. Op die tijdspanne zinspelend: “Het was een hele bevalling”. Lachend: “Wel toepasselijk voor een verloskundige.”
Van de oude foto’s die zij op haar zoektocht tegenkwam, heeft er één haar het sterkst getroffen. En die heeft ze ook gekozen om op de uitnodiging voor de tentoonstelling bij Pennings te zetten. “Ik vond hem in het eigen fotoalbum van tante José.” Op de foto staan honderden Congolese mensen dicht op elkaar. De tekst in handschrift op de achterkant luidt: ‘Overzicht van een gedeelte van de mensen bij onze aankomst in Muethsi’. Huis: “Zelf had ik vroeger gedacht dat niemand daar zat te wachten op de zusters. Maar uit die foto en de woorden van tante José bleek juist dat er heel veel mensen op de zusters wachtten. Want er was daar dan wel gezondheidszorg, maar alleen voor de blanken. De zusters brachten gezondheidszorg naar de Congolese bevolking.”
Haar project omvat overigens niet alleen de expositie, maar ook een fotoboek – haar tweede na Nergens anders (over mensen met epilepsie). Jammer genoeg was het nieuwe boek nog niet beschikbaar bij de opening van de expositie. “Ik kan niet alles tegelijk”, zegt de fotografe met een glimlach. “Maar in januari komt het uit.”
‘Congo Connecting. Carl De Keyzer en Astrid Huis’, 11 december 2021 t/m 26 februari 2022 bij Pennings Foundation in Eindhoven.
© Brabant Cultureel 2021
Tante José: een tante van mijn overleden vrouw Wil. Ik mocht haar vele malen in Eindhoven ontmoeten. Het was volgens mij een vrouw die haar werk in betrekkelijke stilte deed. Ze vertelde altijd honderduit over haar mensen, maar weinig over zichzelf.
Twee verhalen:
-De Amerikanen gingen naar de man. Dat betekende paniek bij de zwangere vrouwen in Congo.
De Amerikanen namen volgens hen de maan mee, dus konden ze nooit meer het aantal manen (10) tot de geboorte van hun kind tellen!
– Een vrouw was in verwachting van een tweeling. De toekomstige moeder vond dat verschrikkelijk. Bij een controle-bezoek vertelde zuster José haar dat ze geen 2 maar 3 kinderen verwachtte.
Dat vond de moeder zo mogelijk nog erger!
Uiteindelijk werden er 2 kinderen geboren; reactie van de moeder: “gelukkig, het valt mee’. Dit was duidelijk een trucje van tante José!
NB: Het eerstgenoemde verhaal is een fout in geslopen, doordat ik een kleine letter minder goed kan lezen. De Amerikanen gingen niet naar ‘de man’ maar uiteraard naar ‘de maan’.