Wat doen al die mensen in een symfonieorkest? Hoe klinken hun instrumenten, hoe zijn die gemaakt en wat is de magie ervan? Met Expeditie Orkest, bestaande uit tien korte filmpjes, geeft philharmonie zuidnederland een speels antwoord op talloze vragen, gericht op een jonge doelgroep. Maar ook voor volwassenen zijn de filmpjes leuk en informatief.
door Anja van den Akker
Het was een lang gekoesterde wens van philharmonie zuidnederland: een volwaardige instrumentenfilm waardoor kinderen een inkijkje krijgen in het symfonieorkest. Als onderdeel van het educatieprogramma. “Tot nog toe was het altijd wat fragmentarisch op dat gebied”, aldus Adeline van Campen, projectleider en bedenker van het concept. De filmpjes gaan veel verder dan droge feiten over violen, cello’s of slagwerk: “Waar doen al die verschillende klanken je aan denken, wat voel je daarbij?”, is bijvoorbeeld een vraag waarover kan worden nagedacht.
Verwondering
Expeditie Orkest is vooral speels, niet alleen wat betreft de vormgeving, maar ook in het thema dat bij elk instrument verschilt. “De filmpjes moesten aansluiten bij de verwondering van het kind en de magie van het instrument. We zijn dus nergens volledig. Zie de reeks als een appetizer voor wie later nog eens meer wil weten”, zegt Van Campen.
In de eerste aflevering krijgen we een kort lesje geschiedenis. Over Haydn als ‘vader’ van de symfonie en de betekenis van het woord (sym = samen, fonie = klinken). De presentatoren Myrthe Huber en Marcos Valster da Costa Ferreira gaan samen met vier kind-copresentatoren op pad en hebben steeds een andere prangende vraag. Zoals: ‘Wie slaat er beter: slagwerker Axel DeWulf of bokser Shanice de Munck?’ Beiden gaan letterlijk een gevecht aan wie het vaakst en het hardst kan slaan. Ze zijn het over één ding eens: het gaat om die paar klappen op het juiste moment.
Even zo vrolijk wordt aan de koperblazers, die zich beschouwen als de ‘tijgers’ van het orkest, gevraagd of zij met de klanken van hun instrument een glas kapot kunnen blazen. En of je van een contrabas ook een bootje kunt maken? In Expeditie Orkest is niets te dol, alles wordt uitgeprobeerd.
Handmatig
De kind-presentatoren Julius Khosrovani, Bo Berghs, Vic Lebens en Sammer Musa gaan ook op bezoek in de ateliers van instrumentenbouwers. Zo legt de Maastrichtse vioolbouwer Niels Rijsemus uit hoe hij zijn violen maakt, wat de functie van een stapel is en wat de F-gaten zijn en waarom violen zo mooi klinken. Het handmatig bouwen van een viool kost ongeveer vierhonderd uur, aldus Rijsemus. Violiste Lei Wang vertelt hoe zij met de vier vioolsnaren haar stemming vaak beter kan uiten dan in woorden.
De presentatoren stappen ook binnen bij contrabasbouwer Jan Knooren, fluitreparateur Bert Sniekers en trombonebouwer Robert Wulms. Daarmee wordt de film extra interessant voor volwassenen die niet zo thuis zijn in deze materie. Boeiend is ook te horen van componist Anthony Fiumara hoe hij tot zijn composities komt. Die ‘rare man met dat stokje’, ofwel dirigent Arjan Tien, laat zien wat er bij dirigeren komt kijken. Hij is de enige van het orkest die alle partijen moet overzien zodat hij de musici precies op tijd kan laten inzetten en het orkest kan ‘regisseren’ in klankkleur en sfeer.
Ook de indeling van het orkest komt aan bod. Vooraan de instrumenten die het zachtst klinken: de strijkers (viool, cello), daarachter de houtblazers (klarinet, fluit, hobo, fagot), dan de koperblazers (tuba, trombone, trompet, hoorn) en helemaal achteraan het slagwerk. Verschillende musici vertellen over hun instrument, de rol ervan in het orkest en hun passie. Om een fluit te kunnen bespelen, heb je veel spieren nodig rond je lippen, maar ook ademtechniek, vlugge vingers, een goede conditie én buikspieren, weet fluitiste Alice Poulussen.
Muziekles
De harp is een eenling in het orkest. Of, zoals harpiste Marieke Schoenmakers het ziet: “Ik hoor eigenlijk bij iedereen.” Zo’n enorme harp, met zeven pedalen en zevenenveertig snaren is natuurlijk niet haalbaar voor een kind op muziekles. Daarom begin je altijd op een kleine, Keltische harp, legt de harpiste uit. Schoenmakers strijkt niet, maar tokkelt. “Daarom hoor ik niet bij de piano of de strijkers, hoewel ik wel een snaarinstrument bespeel. Op een harp kun je ‘engelen’ zeg ik altijd.”
Voor dit project werkte philharmonie zuidnederland samen met Jeugdtheatergezelschap Het Laagland. Van Campen: “Omdat dit gezelschap expertise heeft op het gebied van kindacteurs.” Er waren vijftien draaidagen nodig. Corona heeft volgens haar in zekere zin het project een duwtje in de goede richting gegeven. “Toen corona ons leven platlegde, vroegen we ons af: wat kunnen we nu wel? Mede dankzij crowdfunding is deze film tot stand kunnen komen.”
De oplettende luisteraar zal op de achtergrond composities horen van onder anderen Bach, Berlioz, Debussy, Haydn, Mozart, Ravel, Tsjaikovski en Fiumara. De film is te vinden op de website van philharmonie zuidnederland. Een aparte dvd is er niet. Dat laatste zou geen gek idee zijn, temeer daar de film alleen via een pc of tablet te streamen valt en veelal niet op een smartphone.
www.philharmoniezuidnederland.nl/expeditieorkest
Lees ook op Brabant Cultureel:
Zes jaar philharmonie zuidnederland laat herinnering aan oude orkesten verdwijnen
Het klassieke orkest en het publiek kunnen niet zonder elkaar
© Brabant Cultureel 2021