Middelbeers maakt plaats voor Jo Gijsen ‘zunne leste steen’

door JACE van de Ven

Jo Gijsen Zunne leste steen wordt zaterdag 6 november om 13.00 uur onthuld aan de Baesterdijk in Oostelbeers. De markante beeldhouwer met zijn eeuwige gebreide mutske op het hoofd streek in 1967, koud afgestudeerd aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen, neer in Middelbeers. Hij woonde er aanvankelijk alleen en na zijn huwelijk in 1969 met zijn vrouw Marian. Later ook met twee van hun kinderen, twee meisjes. Een derde dochter werd geboren in Eindhoven, waarheen het gezin Gijsen in 1982 verhuisde.

Jo Gijsen (1943-2017) overleed bijna exact vier jaar geleden. Hoe kan er dan een nieuw beeld van hem zijn? Dat kan, omdat het geen nieuw beeld van hem is. Zunne leste steen is ontworpen door Jan Aerts van Heemkundekring Den Beerschen Aard, een club die zich al meer dan tien jaar inspant om het werk dat Jo Gijsen in zijn vijftien Middelbeerse jaren maakte terug in de openbaarheid te plaatsen. Ze presenteerden twee jaar geleden een Jo Gijsen Route die intussen uit meer dan vijftig beelden bestaat langs de weg in Middel-, Oost- en Westelbeers en hier en daar in panden die openbaar toegankelijk zijn.

Hoe ze aan zoveel beelden komen? Als professioneel opgeleid kunstenaar met potentie viel Jo Gijsen in zijn Middelbeerse tijd in de Beeldend Kunstenaars Regeling, de BKR, waardoor hij een toelage van de gemeente ontving in ruil voor geleverd werk. Die regeling bestond tot 1987. Toen maakte Gijsen er al lang geen gebruik meer van, omdat hij door opdrachten en exposities van zijn kunstenaarschap kon leven.

In veel gemeentes is het werk dat kunstenaars via de BKR inleverden slecht beheerd. Ik herinner me als kunstredacteur van het Brabants Dagblad ooit een reportage gemaakt te hebben over het BKR-werk in Tilburg. In een lege textielfabriek hingen honderden doeken, etsen en tekeningen in rekken. Daarachter stonden sculpturen tegen elkaar geschoven en helemaal aan het eind lag een hoop bij elkaar geveegd keramiek. Op vergelijkbare wijze lagen de BKR-beelden van Jo Gijsen in Middelbeers te verkommeren.

In 1997 werden Oirschot en de Beerzen één gemeente en in de jaren daarna bracht dat natuurlijk aanpassingen van allerlei diensten met zich mee. Daarbij werd een aantal beelden van Jo herontdekt onder een gemeentelijk afdak. Heemkundekring Den Beerschen Aard kreeg het plan om het werk terug naar de openbaarheid te halen en nodigde Jo Gijsen uit naar de opslagplaats om uit te zoeken welke stukken steen samen één beeld vormden. Niet dat de beelden kapot gegooid waren, maar Gijsen werkte in die tijd vaak gedeeltelijk met stapelingen van secuur bewerkte stukken steen en ruwe gedeeltes. Je moest dan wel weten wat bij wat hoorde. Dat ook hij niet alles heeft terug kunnen vinden, blijkt uit het beeld Incompleet dat momenteel links van de kerk van Oostelbeers staat.

Jo Gijsen presenteerde steen als materie en liet zich bij het maken van zijn kunstwerken graag leiden door oneffenheden, breuken en andere karakteristieke eigenschappen van zijn materiaal. Geen kunst waaraan men in Middelbeers vijftig jaar geleden gewend was. Ooit reed er zelfs een wagen met zogenaamde beelden van Jo Gijsen mee in de carnavalsoptocht. Humor.

Maar tegelijk sloten De Beerzen hun kunstenaar in het hart. Gijsen was een bedachtzame, maar sociale mens met wie het prima buurten was. Hij speelde in de jaren tachtig ook bandoneon in een Beerse Volksmuziekgroep, De Hartelijke Groeten. Bij elk optreden van de groep werd er een door Jo uitgehakte steen met die naam op het podium gelegd. En toen bandlid Dirk Broere vroegtijdig overleed, werd de steen namens de muziekgroep op diens graf gelegd.

Op allerlei manieren was Jo Gijsen aan de Beerse bevolking gehecht geraakt. Hij sprak dezelfde taal als zijn dorpsgenoten. Dialect. Daarom is de benaming Zunne leste steen voor het kunstwerk dat er nu komt goed gekozen. De geschiedenis ervan is deze: Gijsen was zo erkentelijk voor het werk van Den Beerschen Aard dat hij beloofde een extra kunstwerk voor hen te maken. Hij zocht daarvoor een steen uit van ongeveer twee bij een meter. Maar uiteindelijk was hij te ziek om het materiaal nog te gaan bewerken. De steen die hij gereserveerd had, wordt nu toch in de route geplaatst, een stoere, fier rechtopstaande steen met daarnaast, uitgesneden in cortenstaal het silhouet van Gijsen zelf. Ook worden er persoonlijke spullen van de beeldhouwer, zoals gereedschappen, gehoorbeschermer en schoenen, in het kunstwerk verwerkt.

Het plaatsen van al die beelden in de Jo Gijsen Route is niet zomaar gegaan. Oké, men hoefde ze niet aan te kopen, maar het vervoeren en plaatsen ervan heeft uiteraard geld gekost. Dat kwam voor een deel van de gemeente, voor een deel van de Heemkundekring zelf, maar ook verschillende bedrijven uit De Beerzen hebben belangeloos bijgedragen aan de realisatie van de afzonderlijke plaatsingen. Vooral het gaan halen van vier gigantische monolieten in Haaren en die weer opbouwen in Middelbeers was nooit mogelijk geweest zonder de belangenloze inzet en de hulpmiddelen van Beerse bedrijven, vooral van transporteur Frans Liebregts.

De monolieten stonden sinds 1996 in Haaren als de Unie van Haaren, symbool voor de de vier toenmalige kernen van de gemeente, Haaren, Esch, Helvoirt en Biezenmortel. Vorig jaar werd de gemeente opgesplitst en wilde men het gigantische beeld wegdoen, mogelijk zelfs naar de puinbreker. Maar Den Beerschen Aard wist de beelden te krijgen en nu staan de gigantische stenen in precies dezelfde opstelling als in Haaren aan de Kuijkseindseweg in Middelbeers als chef d’oeuvre van de Jo Gijsen Route.

De wandel- of fietsroute langs de werken van Jo Gijsen in Oost-, Middel- en Westelbeers is naar keuze tien of veertien kilometer lang. Meer info Heemkundekring Den Beerschen Aard (www.denbeerschenaard.nl).

© Brabant Cultureel 2021