De creatieve magie van de tempel Lux et Terra

door JACE van de Ven

Mijn zus Harriët verblijdde me twee jaar geleden met een door haar zelf uitgehakt hoofd met open mond. Het beeld is geïnspireerd op de Bocca della Verità, de mond van de waarheid, die in Rome te zien is. In de mond van dat beeld leggen toeristen hun hand en de legende wil dat de Bocca della Verità die zal afbijten als het de hand van een leugenaar is. Ik was zo verguld met het cadeau dat ik het inmetselde in een muurtje in mijn tuin.

Nog enthousiaster werd ik toen ik hoorde dat zij het kunstwerk gemaakt had op het terrein van Lux et Terra, de zonnetempel van Luciën van der Eerden in Lierop die daar beginnende en gevorderde beeldhouwers de gelegenheid biedt om onder zijn toezicht te werken. Wel vijftig amateurs maken daar gebruik van en eens per jaar exposeren zij er een selectie van wat ze gemaakt hebben. Dit jaar gebeurt dat voor de veertigste keer, op 9 en 10 oktober 2021. Meer dan honderd werken van dertig verschillende leerlingen zijn dan te zien in het bos rond de zonnetempel.

Wie de tentoonstelling bezoekt – en ook wie dat niet van plan is – wordt door mij verplicht om ook de tempel Lux et Terra te bekijken. Te ervaren, beter gezegd. En neem er de tijd voor. Je doet er het beste aan om te beginnen bij het beeld van de Griffioen. Na dat aanschouwd te hebben, ga je er met de rug naar toe staan en kijkt vanaf daar de hoofdruimte van de tempel in. Het is of de open rondte die daar achter een onderdoorgang oplicht, je naar zich toe trekt. Daar is het dat beeldhouwer Luciën van der Eerden in 1975 een pin in de grond stak, er een stuk touw aan vast maakte en een cirkel trok rond de zonnestralen die er op aarde vielen. Vanaf dat moment is deze plek heilig.

Luciën van der Eerden (1946), als beeldhouwer opgeleid op academies en in de praktijk, draagt het licht en de aarde in zijn naam. Misschien was hij daarom voorbestemd om in vluchtige tijden opnieuw te wijzen op zekerheden die niet vergaan zolang de mens zal bestaan. Simpelweg omdat die mens er afhankelijk van is, licht, aarde, vuur en water. Het wordt voelbaar voor wie de tempel Lux et Terra bezoekt en zich ervoor open stelt. Je betreedt een magisch veld dat ergens tussen religie en wetenschap ligt en dat zich alleen openbaart aan hem of haar die het op naïeve wijze tegemoet treedt, met zo min mogelijk bagage. In Lux et Terra stap je even uit de tijd van het moment en ga je de oertijd in. Niet de prehistorie uit de geschiedenisles, geen lineaire tijd, maar een tijd die cyclisch is, die eeuwig voortgaat en toch telkens weer opnieuw begint.

Maar laten we niet te zweverig gaan praten. Feiten, meneer, feiten!

Na zijn cirkel getrokken te hebben, groef Van der Eerden het afgebakende oppervlak met de schop anderhalve meter diep uit. Het werd de natuurlijke fundering van zijn tempel, het heilige der heilige, waaraan naderhand allerlei plateaus, waterbekkens, trappen en doorgangen werden toegevoegd. In de meer dan veertig jaar dat hij aan zijn tempel bouwde, verwerkte hij er 3,5 miljoen kilo steen in, allemaal met de hand, of – als ze te zwaar waren – met zelf gemaakte takelconstructies. En of je wat er staat nou mooi vindt of niet, het voelt als iets wat door Van der Eerden gemaakt móest worden, dit is iets tussen hem en de eeuwigheid.

In 1969 kocht hij in de buurt van waar nu Lux et Terra staat een oude boerderij. Hij was toen een redelijk succesvolle beeldhouwer met een paar exposities per jaar en opdrachten volop. Maar al dat werk verdween ergens heen, het voelde niet als blijvend en Van der Eerden wilde iets maken dat de tijden zou trotseren. Dagelijks liet hij zijn honden uit in het bos tegenover zijn boerderij. En steeds duidelijker begon hij in dat bos te voelen: “Dit is de plek! Hier bouw ik mijn levenswerk, een tempel als eerbetoon aan de zon en moeder aarde, uit eerbied voor het leven.”

Dit is de plek! Hier bouw ik mijn levenswerk.

Decennia later is door aankoop van extra bos het terrein van Lux et Terra ongeveer vijf hectare groot. Centraal ligt er de tempel, maar over heel het gebied liggen of staan beelden, steenvoorraden en bouwsels. De sfeer van het terrein daagt mensen uit tot creativiteit. Daarvan getuigen niet alleen de beeldhouwers die er komen werken, maar ook de optredens van musici, theatermensen en dichters die er hebben plaatsgevonden. Voor anderen is het een plek om te mediteren in of bij de tempel met zijn tientallen symbolische ornamenten die daartoe uitnodigen. Tegenwoordig komen er bezoekers van ver over de landsgrenzen.

Al zwoegend kwam de tempel op bijna organische wijze tot stand. Luciën van der Eerden heeft elke steen in zijn handen gehad en is door de jaren heen ‘ondergeschikt’ geworden aan zijn eigen schepping. Ergens in een publicatie zegt hij: “In de loop der jaren ben ik de tempel als mijn levensvervulling gaan zien. De vraag naar wat mij zo gedreven heeft, blijft moeilijk te beantwoorden. (…) Het is geen opdracht, eerder een lotsbestemming.” Gaandeweg raakte hij steeds meer gehecht aan de plek, hij gaat er nooit lang van weg.

Het is geen opdracht,
eerder een lotsbestemming.

Vorige week liep ik met hem door zijn levenswerk en was erdoor geraakt. Als ik hem dat vertel, zegt hij dat hij jaloers op me is: “Ik zou graag zelf voelen wat iemand ervaart die dit alles voor het eerst ziet, maar dat gaat niet meer, want Lux et Terra is een deel van mezelf. Mijn ziel ligt in deze stenen.” Als merkteken heeft hij ergens in een onderdoorgang zijn handpalm uitgehakt, bezoekers leggen er dikwijls de hunne in, zoals zij ook graag in het midden van de heilige ruimte gaan staan waar je al sprekend je eigen stem kunt horen, of in het labyrinth dat met keien op de grond is aangegeven dat tot het einde toe aflopen.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Aan het eind van de rondleiding gaan we even op een plek staan van waaruit Van der Eerden graag naar zijn tempel kijkt. Hier zou de priesteres Norma uit de opera van Bellini bij volle maan de aria Casta diva moeten zingen, denk ik. Maar misschien past stilte beter bij dit beeldencomplex dat los van welke tijdelijke kunststroming dan ook de eeuwigheid zoekt.

Mijn ziel ligt in deze stenen.

Een uitgebreide beschrijving van Lux et Terra vind je op www.lux-et-terra.nl. Daarnaast is er een boek waarin door Anita Tuinhout het verhaal over de zonnetempel in beeld en woord verteld wordt.
Het heet Lux et Terra Luciën van der Eerden, telt 215 pagina’s in groot formaat en met een harde kaft en het kost vijfendertig euro. Het tempelcomplex is iedere donderdag en ’s zaterdags in de even weken van 9.30 tot 16.30 uur of op afspraak (06-488.665.40) te bezichtigen. De expositie 2021 van beeldhouwers werkzaam op Lux et Terra op 9 en 10 oktober is open van 10.00 tot 17.00 uur. Het landgoed is te bereiken door Hogeweg 56 te Lierop in de routeplanner op te geven en het bospad tegenover dit huis in te slaan. Meer info: www.beeldhouweninsteen.nl.

© Brabant Cultureel 2021