door JACE van de Ven
Als kunstredacteur van het Brabants Dagblad schreef ik in 2008 over het literaire debuut van Rihana Jamaludin, de verhalenbundel Minnewake. In Brabant Cultureel vermeldde ik haar vervolgboeken De Zwarte Lord (2009), Kuis(2011) en Luchtdanser (2016). Nu is er weer een nieuw boek, Geheimen van het tuinhuis, een historische roman.
Rihana Jamaludin (1959), telg uit een Hindoestaans doktersgezin, werd geboren in Paramaribo waar zij de middelbare school doorliep en een kunstopleiding volgde. In 1983 kwam ze naar Noord-Brabant. Daar werkte ze onder meer als docent Interculturele Communicatie. Sinds twintig jaar houdt zij zich nog nauwelijks bezig met beeldende kunst, maar schrijft ze. Voor het Stedelijk Museum Amsterdam was dat geen beletsel om haar uit te nodigen om mee te doen aan de groepstentoonstelling Surinaamse School die afgelopen half jaar te zien was. Het museum kocht zelfs twee linosneden van haar aan, gemaakt tussen 1983 en 1992, Dansen in de Storm en De storm nadert. Als inspiratie voor de werken gebruikte Rihana ervaringen als migrant en het verschil in klimaat tussen Nederland en Suriname.
Rihana’s inspiratie heeft altijd te maken met Suriname. Bij boeken als De Zwarte Lord en Geheimen van het tuinhuis is dat heel duidelijk, omdat ze in dat land spelen, maar ook bij novelles als Kuis en Luchtdanser is het onmiskenbaar. Daar is het decor de Nederlandse multiculturele samenleving. Rihana Jamaludin is een geëngageerde schrijfster die in haar engagement gelukkig nooit moralistisch wordt. Daarvoor zijn haar hoofdfiguren teveel mensen van vlees en bloed met hun eigen beslommeringen, deugden en tekortkomingen.
Geheimen van het tuinhuis is een zogenaamde Young Adult (YA) roman, zoals die benaming doet vermoeden speciaal geschreven voor tieners en jong volwassenen. Uitgeverij Blossom Books, die het boek op de markt brengt, ziet het als haar taak om jongeren aan het lezen te krijgen. Met het spannende verhaal dat Jamaludin schreef, moet dat zeker lukken. De roman is fictief, maar gebaseerd op uitgebreide research naar het Suriname van rond 1870, zeven jaar na de afschaffing van de slavernij.
In een spannend verhaal wordt een avontuur beschreven dat twee meisjes van zestien beleven. Zij komen uit gegoede families van kleurlingen, maar hun sympathie ligt meer bij de zwarte bevolkingsgroep dan bij de blanke die maar wat graag laat merken dat zij bovenaan in de pikorde staat. Zeden en gewoontes worden tussendoor aangestipt en verklaard en vormen samen een prima decor van hoe het leven in die tijd zich ongeveer moet hebben afgespeeld. De schrijfster gunt zichzelf een paar kleine geschiedkundige vrijheden, maar legt die uit in een historische verantwoording van het verhaal. Ook is er een uitgebreide lijst met vertalingen van woorden uit het Sranan Tongo en het Sarnami Hindoestani. Simpel gezegd: leerzaam maar toch leuk.
Geheimen van het tuinhuis is een historische roman die actueel is omdat hij aansluit bij de slavernijdiscussie die de laatste tijd in Nederland gaande is. En niet alleen de discriminatie om huidskleur. Alexandra, de hoofdfiguur in het verhaal, komt ook op voor de vrouw die, zoals wel wordt gezegd, in 1870 buiten het ‘aanrecht’ niet zoveel andere rechten had. Haar verhaal geeft een goed beeld van hoe een maatschappij als die van Suriname net na de afschaffing van de slavernij in elkaar steekt. Omdat Alexandra op een gegeven moment naar de keuken wordt verbannen, krijgt de jeugd ook de kans om te zien hoe een huishouden in vroeger tijd bestierd werd. Zonder één enkele keukenmachine, maar ook zonder één tevoren bewerkt product.
Tussen alle kleurrijke figuren die Jamaludins verhaal bevolken zit ook een zekere Ernst Martzil. Hij wordt door Alexandra en haar vriendin Josephine geholpen met het werk aan een stoommachine die hij in een verlaten tuinhuis op een soort van rijwiel aan het bouwen is. Fictie uiteraard, zoals hoort in een roman, maar deze Ernst Martzil heeft wel echt bestaan. Hij emigreerde later naar de Verenigde Staten waar hij bekend werd onder de naam Jan Ernst Matzeliger. Hij was een slimme kerel met een knobbel voor techniek. Tijdens zijn werk in een schoenenfabriek ontwikkelde hij uit afvalmetaal een machine die het fabrieksmatig vorm geven aan schoenen een stuk makkelijker maakte. In de Verenigde Staten staat hij vermeld in de Encyclopedia of Black Inventors en er zijn Amerikaanse en Surinaamse postzegels met zijn beeltenis.
In 1883 verkreeg Matzeliger patent op zijn uitvinding. Spoedig daarna overleed hij op zevenendertigjarige leeftijd. Ongeveer terzelfder tijd werd in Nederland in de Tweede Kamer geprotesteerd tegen elke vorm van hulp van Nederland aan Suriname. De negers zouden tevreden zijn met de onbeschaafde toestand waarin zij verkeerden en niets liever willen dan zo verder te gaan, totdat ze zouden uitsterven. Zo dachten sommigen in Nederland dus honderdvijftig jaar geleden over hun West-Indische kolonie en haar inwoners.
Pluim voor dit boek hoe research naar het verleden is omgezet naar een voor iedereen leesbaar verhaal dat nog spannend is ook. Het geeft een levendig beeld van hoe het leven rond 1870 in Suriname ongeveer geweest moet zijn. Volgens mij is dat zo goed gelukt doordat Rihana Jamaludin niet alleen bibliotheken heeft afgestruind, maar ook gesprekken is aangegaan met Surinaamse dames op leeftijd die zich nog van alles herinnerden van wat hun moeders en oma’s hen vertelden.
In haar enthousiasme laat zij Alexandra zelfs boeken lezen die rond 1870 actueel waren, zoals 20.000 mijlen onder zee van Jules Verne. Alexandra leest het in juni 1870. Toch eens kijken of dat kan, bedacht ik, en ik ontdekte dat het boek verscheen in Parijs op 20 juni 1870. Als ze nu onmiddellijk met een exemplaar naar Le Havre zijn gesneld en het daar op de eerste de beste boot naar Zuid-Amerika hebben meegegeven en Alexandra het in één ruk uitgelezen heeft, hoeft zelfs dat niet onwaar te zijn.
Rihana Jamaludin, Geheimen van het tuinhuis, Vleuten: Blossom Books 2021, 352 pp., ISBN 978-94-6349-263-8, pb., € 18,99.
Brabant Cultureel 2021