Met zijn creatieve idee in het kader van 1300 jaar Deurne, hoopt auteur en kunstenaar Marlon Tielemans óók mensen naar museum De Wieger te lokken die daar normaliter niet vaak komen. Zijn expositie ‘Deurne 13 keer 100 jaar’ is een speelse mix van aandacht voor cultureel erfgoed en een editie van woonkamerfestival ‘Gluren bij de buren’.
door Anja van den Akker > foto’s Isabelle Woudsma
Dat Marlon Tielemans (1960) graag menselijke verhalen zoekt, blijkt wel uit zijn eerdere publicaties. De auteur, kunstenaar en docent beeldende vorming liet talloze inwoners van Deurne aan het woord in zijn boek Deurne vertelt. Hij schreef het jubileumboek van woningbouwcorporatie Woonpartners, werkte mee aan de Lucas Gassel tentoonstelling in Helmond, aan de grote buitenexpositie Goeikes in diezelfde stad en aan het onlangs verschenen boek Helmond in 100 stukskes. Vuilnis met verhalen.
Verpand
Tielemans is geboren en getogen Helmonder, maar heeft zijn hart eveneens verpand aan Deurne waar hij veel mensen kent. Dus bedacht hij iets dat inhaakt op de vele andere initiatieven ter gelegenheid van het dertienhonderdjarig bestaan van dit Peeldorp. Om te beginnen, ging hij met hulp van de gemeente Deurne op zoek naar de dertien meest voorkomende achternamen in het dorp. Dat zijn Aarts, Berkers, Janssen, Joosten, Kuijpers, Martens, Mennen, Munsters, Van de Mortel, Van den Berkmortel, Van den Heuvel, Van der Heijden en Verberne.
Bij die families ging hij op de koffie om te luisteren naar hun verhalen. “De koekjes bracht ik altijd zelf mee. Zodra de fotoalbums tevoorschijn werden gehaald, kwamen de verhalen pas goed los. Je kent die albums wel: met van die losse fotohoekjes zodat er van alles uitvalt zodra je ze openklapt. Maar je bewaart ze, omdat ze iets voor je betekenen. Opvallend was dat sommige familietakken elkaar niet bleken te kennen.”
De Deurnese fotoclub Optika was bereid om van iedere familie een foto te maken. Daar stelde Tielemans wel een aantal voorwaarden bij, want de beelden moesten uiteraard passen bij zijn verhalen. Maar de geportretteerden moesten samen ook precies honderd jaar zijn. Dertien families, maal honderd jaar zou immers een mooi eerbetoon zijn aan dertienhonderd jaar Deurne. Bovendien moesten de mensen op de foto in Deurne wonen en niet aangetrouwd zijn. Tielemans: “Dat viel nog niet mee. Want als je bijvoorbeeld iemand van 67 jaar hebt, moet je in die familie een ander vinden van 33 jaar, of bijvoorbeeld twee personen van twintig en dertien.”
Panelen
Voor de historische context werkte cultuurhistoricus Hans van Laarschot mee aan het project. Hij verklaarde onder meer de herkomst van de achternamen. Deze informatie, zijn eigen verhalen, de foto’s van Optika plus familiekiekjes uit de privéalbums voegde Tielemans samen op dertien panelen. Negen daarvan hangen er in museum De Wieger, drie in het Cultureel Centrum van Deurne en één bij de VVV. In totaal is Tielemans zo’n anderhalf jaar bezig geweest met dit project.
Qua uitvoering zijn de panelen eenvoudig. De verhaaltjes zijn kort en toegankelijk en de foto’s zullen veel herkenning opleveren. Vooral de details: een schemerlamp met franjes, een schrootjeswand, de soms gedateerde kapsels en dito kledij. De historische teksten vergen vaak nogal wat leeswerk. Om die reden worden deze gebundeld in een boekje zodat de informatie thuis nog eens rustig kan worden nagelezen. Zo blijkt dat de naam Van den Berkmortel bijvoorbeeld terug te voeren is op mortel (moerassige lage grond) en de berk die veel in dergelijke gebieden voorkwam. Deze naam is dus afgeleid van een zogeheten toponiem, de naam van een stuk grond. Veel andere achternamen zijn patroniemen: zij verwijzen naar de vader zoals Janssen of Joosten (‘Janszoon’, (zoon) van Joost’). Laatstgenoemde familie leefde ooit van de pottenbakkerij die hier floreerde doordat langs de Peelrandbreuk in dit gebied een dikke leemlaag ligt. De familie Joosten bakte overigens ook waterbuizen en plavuizen.
Lang waren er geen vast familienamen, maar na de invoering van de Burgerlijke Stand in 1811 werden de achternamen bevroren. Ook de bestemming van de Deurnese Sint-Willibrorduskerk was niet altijd constant: oorspronkelijk katholiek, tot de protestanten de kerk lange tijd in gebruik hadden. De katholieken namen noodgedwongen hun toevlucht tot schuurkerken, waar ene Henricus Cuijpers – familielid van de beroemde Helmondse schilder Lucas Gassel – ooit werd gedoopt. De nazaten van Cuijpers werden bij de Burgerlijke stand ingeschreven als Kuijpers en een aantal van hen komt nu in beeld bij deze expositie. Zo wordt op alle panelen een brug geslagen tussen verleden en heden en soms ook tussen Deurne en ver daarbuiten. Zo zien we Henry van den Berkmortel met zijn in Colombia geboren en geadopteerde zoon Yheferzon op de foto, samen met zijn kleindochtertje. Alle panelen staan bij De Wieger buiten in de museumtuin.
Cafégrap
Van de eerste helft van de dertienhonderdjarige geschiedenis van Deurne (Durninum) is maar weinig opgeschreven. We moeten het vooral hebben van informatie die daarna is opgetekend. Het meest saillante verhaal op de expositie is dat van het gekleurde leidingwater waarmee Deurne in 1981 de landelijke pers haalde. Dat begon als een cafégrap van twee Deurnenaren die tien liter geconcentreerde oplossing van een levensmiddelenkleurstof in het waterleidingnet spoten.
Zij hadden eigenlijk aan bier gedacht, maar dat bleek lastiger uitvoerbaar. De watervoorziening werd uit veiligheidsoverwegingen afgesloten. Tankwagens werden ingezet om iedereen van schoon drinkwater te voorzien en de landelijke pers rukte uit. Ieder huishouden kreeg kratten vol schoon drinkwater en ook de brandweer hielp mee. Het leidingstelsel werd doorgespoeld en er werden monsters genomen. Kosten: 110.000 gulden. De twee daders en een medeplichtige kregen samen een geldboete van vijfduizend gulden.
In de museumtuin staat nog een project dat aansluit bij Deurne 13 keer 100 jaar: het mozaïekproject van kunstenares Jeanne Melief met als titel Worteling (tot en met 5 november 2021). De tuin is regelmatig gratis te bezoeken.
Deurne 13 keer 100 jaar Museum, van 18 juli t/m 12 september 2021 in de tuin van Museum De Wieger in Deurne.
www.dewieger.nl
Exposities
Verder te zien in De Wieger: schilderijen van Monique Rutten (Heerlen 1963), t/m 7 november in de twee ateliers. Kijk nou eens – archeologische vondsten van Hendrik Wiegersma, t/m 19 september. Expositie Hooggeëerd publiek, circus als inspiratiebron in de beeldende kunst 1900-1950. Met een miniatuurcircus en werk van onder anderen G.H. Breitner, Frits Klein en Herbert Fiedler, tot en met 7 november. Ook: Topstukken uit de collectie, tot en met 7 november.
© Brabant Cultureel 2021