Plattelandscomponist Jan-Piet van Rossum vindt dat de mensen te ver van de natuur afstaan. Hij wil met zijn muziek die band herstellen en geeft daarom uitvoeringen op locatie. In Diessen verzorgde zijn ensemble HAY! een concert op een melkveebedrijf. De musici trotseerden met verve de elementen: de regen viel met bakken uit de hemel.
door Emmanuel Naaijkens
De regen valt met bakken uit de hemel als de bezoekers voor een plattelandsconcert op deze zaterdagavond arriveren bij het melkveebedrijf van de familie Lagendijk in Diessen. Dat de hemelsluizen open staan, kan geen verrassing zijn: het is tot op de minuut nauwkeurig aangekondigd in de weerapp van Buienradar. Voor het concert begint, bekijkt de boer in de stal nog even op zijn computerscherm hoe het gaat met de koeien. Het melkveebedrijf is, net als vele andere, verregaand geautomatiseerd. Een robot voorziet de meer dan honderd koeien een paar maal per dag van voer. Een andere robot melkt de koeien, die feilloos weten wanneer ze naar de melkmachine moeten lopen. Het zijn scharrelkoeien die zich vrij door de stal of de wei kunnen bewegen.
Elementen
Dit is het decor waar het klassieke ensemble HAY! (dat staat voor ‘hooi’, maar ook ‘hoi’) het muziekstuk uitvoert dat is geschreven door plattelandscomponist Piet-Jan van Rossum (Delft 1966). Het was de bedoeling om de uitvoering te laten plaatsvinden op een plateau bovenin de koeienstal, maar de regen roffelt met zoveel lawaai op het dak dat de musici moeten uitwijken naar plek onder een afdak. Daar lukt het ze wel om de elementen te trotseren en dat is op zich al een prestatie, want het muziekstuk van de componist kenmerkt zich door stilte.
Een bewuste keuze, legt Van Rossum kort uit voorafgaand aan de uitvoering. Want ons leven wordt gedomineerd door technologie en we bewegen ons vooral in de digitale wereld, maar de band met de natuur zijn wij kwijtgeraakt. Het is Van Rossums missie om de mensen door middel van muziek daar naar terug te leiden. De componist is opgegroeid in een tuindersomgeving in het het Westland, en ruim twintig jaar geleden verruilde hij de Randstad voor de Westbrabantse klei. In Fijnaart betrok hij een dijkhuisje met een aantrekkelijk uitzicht over het eindeloze landschap. Het heeft zijn werk blijvend beïnvloed.
In een recent interview met muziekjournalist René van Peer in BN/DeStem formuleerde de componist het zo: ‘Toen ik vijftig werd, ging ik anders tegen de wereld aankijken. Carrière en ego werden minder belangrijk. Ik ging terug naar mijn wortels. Ik wilde kleine, intieme akoestische muziek maken. […] Als je zo lang op het land woont, tussen beesten en boeren, krijg je een ander besef over je plek in dat systeem. Je bent onderdeel van het geheel van bomen, grond en lucht. Daar zit God ook in. Ik merk dat ik ook in die zin terug naar mijn wortels ga’.
Intiem
De eigentijdse klassieke muziek van Van Rossum vraagt overigens nogal wat van de luisteraar om daarin mee te gaan. Het werk van de plattelandscomponist, die onder meer studeerde bij de onlangs overleden grootheid Louis Andriessen, is niet alledaags. De muziek is minimalistisch en elke noot doet ertoe, net als de stilte tussen de noten,. Een lijn is lastig te ontdekken, maar het intieme spel van Doriene Marselje (harp), Jennifer van der Hart (sopraan), Maya Fridman (cello) en Naomi Sato (sho – een Japans mondorgel) houdt de aandacht van de luisteraar vast. En dan te bedenken dat de speelomstandigheden niet optimaal zijn. Op het laatste moment moet er onder de harp nog een stuk isolatieplaat gelegd worden voor de stabiliteit. Af en toe overstemt een voorbij rijdende auto de muziek, maar de rondvliegende boerenzwaluwen daarentegen passen naadloos in het stuk.
Is Van Rossum geslaagd in zijn missie om met zijn muziek de ogen en oren van de aanwezige luisteraars te openen? Dat zal ieder voor zich moeten bepalen. Want zoals de componist acht jaar geleden in een onderhoudend interview zei (te zien op YouTube), uiteindelijk gaat het er om of muziek je raakt. De beleving is wat telt. Van Rossums muziek zette ondergetekende aan tot overdenking. Het melkveebedrijf in Diessen staat in een gebied dat ruim een eeuw geleden nog heide was en dat door Zeeuwe boeren ontgonnen. Niet voor niets ligt daar de Toekomstweg.
Schaalvergroting
Schaalvergroting in de jaren vijftig en zestig heeft ook hier in het landschap diepe sporen nagelaten. Of het verlangen van Van Rossum naar de stilte van het platteland is ingegeven door nostalgie of heimwee is niet duidelijk, maar de werkelijkheid is weinig romantisch.
De concertlocatie is omgeven door bio-industrie, waaronder een megastal met bijna twintigduizend varkens. In zo’n omgeving is het ten gehore werken van moderne klassieke muziek dan weer wel een helder statement.
Nog twee opmerkingen over het concert: Een begeleidende brochure met informatie over onder meer de musici en het libretto zou handig geweest zijn . En waarom niet een vrijwillige bijdrage gevraagd van het publiek voor dit gratis concert? De kunsten hebben het al moeilijk genoeg. Later in de zomer zijn er nog meer concerten van HAY! op de boerderij.
Uitvoering: air & sarabande door esemble HAY! Doriene Marselje (harp), Jennifer van der Hart (sopraan), Maya Fridman (cello) en Naomi Sato (sho – een Japans mondorgel). Compositie: Piet-Jan van Rossum. Locatie: Melkveebedrijf Lagendijk, Diessen. Gehoord op zaterdag 3 juli 2021.
Interview op YouTube met Piet-Jan van Rossum
Vernieuwing
In 2018 is musicoloog Geert van Boxtel door de provincie Noord-Brabant de aangesteld als arrangeur. Zijn opdracht is vorm geven aan de impuls voor vernieuwing en verbreding van de klassieke en hedendaagse symfonische muziekvoorziening. De aanstelling van drie stadscomponisten en een plattelandscomponist (Piet-Jan van Rossum) komt voort uit dit initiatief. Van Boxtel was voor drie jaar aangesteld, maar vanwege corona zet hij dit jaar zijn werkzaamheden voort. De arrangeur kon beschikken over een budget van een half miljoen euro per jaar. Meer informatie over alle projecten van de arrangeur op de site van de provincie.
© Brabant Cultureel 2021