Wonderbaarlijke expositie Wunderkammer in de LocHal eindelijk open voor publiek

Wat de Tilburgse beeldend kunstenaars Wijnand van Lieshout, Ton de Gouw en Paul Bogaers gemeen hebben is het ‘objet trouvé’, het verzamelen van objecten om daar nieuwe creaties of installaties mee te maken. Vaak is het bouwen doel op zich, soms is de fotografie het einddoel. In de expositie Wunderkammer in de LocHal in Tilburg gaan de drie kunstenaars helemaal los.

door Irma van Bommel – fotografie Joep Eijkens

Wunderkammer toont zowel de door Wijnand van Lieshout, Ton de Gouw en Paul Bogaers verzamelde objecten als de eigen creaties. De kunstwerken komen als het ware tot leven binnen de context van de verzameling. Deze manier van presenteren blijkt een verrijking, bij alle drie, maar vooral bij Wijnand van Lieshout. Van Lieshout kan worden beschouwd als een van de grondleggers van de geënsceneerde fotografie in Nederland, maar nu zie je dat hij vooral een bouwer is die assemblages of ensceneringen met de camera vastlegde.

De kunstenaars tonen hun verzameling op een wijze die doet denken aan de Wunderkammer of Kabinetten die vanaf de zestiende eeuw in zwang kwamen en die als voorloper kunnen worden gezien van de openbare musea. In deze kabinetten of kamers werden voor het herbergen van artefacten en rariteiten kasten gebouwd. Naargelang de verzameling zich uitbreidde raakten de kasten en de kabinetten voller en voller. Bezoekers konden zich vergapen aan al het moois en opzienbarends dat er uitgestald stond.

Oerwoud

En dat vergapen is nu ook precies de bedoeling van de expositie in de LocHal. Iedere kunstenaar kreeg een eigen ‘kabinet’, in een onderscheidende kleur, en heeft dat naar eigen smaak ingericht. Het kabinet van Paul Bogaers (1961) is groen, ongetwijfeld verwijzend naar de kleur van het oerwoud. Het roept direct herinneringen op aan zijn grote expositie My life in the Bush of Ghosts in Foam in 2016, waar hij al eens flink uitpakte. Maar terwijl in Foam alleen Bogaers’ kunstwerken werden getoond, is in de LocHal nu ook zijn verzameling Afrikaanse volkskunst te zien. Je ziet dat zijn creaties sterk zijn geïnspireerd door de Afrikaanse houten beelden. Sterker nog, je ziet de Afrikaanse beelden aan de wand langzaam overgaan in zijn eigen creaties. Maar ook zijn eerdere inspiratiebron wordt getoond: de fotografie, of beter gezegd, bestaand beeld. En ook daarvan legde hij een grote verzameling aan om eindeloos uit te putten. Door fotografische beelden te selecteren, te ordenen en te combineren, gaf hij er nieuwe betekenis aan. Iets wat nu topic is bij jonge kunstenaars, maar waar Bogaers dus al veel eerder mee bezig was.

Het tweede kabinet, dat van Ton de Gouw (1949), is blauw, waarschijnlijk verwijzend naar de spirituele richting die de kunstenaar recentelijk is opgegaan. Maar de expositie toont, net als bij de andere kunstenaars, een overzicht van zijn oeuvre. Zo zien we dat hij niet alleen collages maakte. Zijn installaties verraden dat hij ook poppenspeler was en de vormgeving deed voor performances.

Erotiek

Het derde kabinet dat de bezoeker betreedt is van Wijnand van Lieshout (1940). Het is de roze kamer, verwijzend naar erotiek. Erotiek is naast vergankelijkheid een belangrijk thema in het oeuvre van Van Lieshout. Dat de kamer roze is, valt niet direct op, omdat twee van de drie wanden zijn bekleed met een wallpaper die een indruk geven van zijn huis, dat tevens fungeert als opslagruimte. Bij Van Lieshout zijn leven en werk nauw verweven. Over de wallpapers heen zijn kunstwerken uit verschillende tijdvakken aangebracht. Een vroeg zelfportret uit de tijd dat hij startte als schilder, zwartwit foto’s van in scène gezette erotische taferelen en ten slotte de kleine assemblages met soms een suggestieve betekenis.

Van Lieshout bewaart alles. Zo ook een grote voorraad mosselschelpen in een mand, ooit gebruikt voor een performance tijdens de opening van een expositie waarbij de bezoeker Van Lieshout aantrof in een ligbad gevuld met mosselschelpen. Al lopend naar de entree van de LocHal is vanaf de buitenkant al werk van Van Lieshout te zien: een installatie van oude etalagepoppen en oude protheses. ‘s Avonds wordt dit mooi belicht.

Verzamelend

Aanleiding voor deze expositie was de tachtigste verjaardag van Van Lieshout. Het was het idee van Ton de Gouw om Van Lieshout met een expositie te eren en dat op deze manier, in samenhang met de ‘objets trouvés’ te presenteren.

Een gouden greep, want een expositie met alleen fotowerken en assemblages in een witte ruimte zou lang niet zo interessant zijn geweest. Het had natuurlijk ook een solo-expositie kunnen worden, maar De Gouw wilde een combinatie maken met andere verzamelende kunstenaars. Het is ook wel bijzonder dat Tilburg drie kunstenaars kent die, haast obsessief, collectioneren en die verzameling gebruiken voor het maken van creaties. Wonderbaarlijk, net als de expositie zelf.

Het is bijzonder dat drie kunstenaars, haast obsessief, collectioneren en die verzameling gebruiken voor het maken van creaties

Rudi Klumpkens maakte een mooie film, gebruik makend van een fish-eye lens, wat de intieme sfeer van kunstkabinetten nog eens benadrukt. En voorzien van karakteristieke uitspraken van de kunstenaars, is de expositie van de kunstenaars daarmee goed gedocumenteerd. De film, te zien bij de entree van de expositie, is tevens een mooi tijdsdocument, niet alleen van de inmiddels eenentachtigjarige Van Lieshout, maar ook van De Gouw en Bogaers.

Lockdown

De expositie zou medio december 2020 al openen, maar als gevolg van de lockdown is de expositie nog niet toegankelijk geweest voor publiek. Alleen mensen die toevallig op afspraak in het pand kwamen, konden even een blik werpen op de Wunderkammer. Eigenlijk net zoals eeuwen geleden de kunstkabinetten in particuliere huizen alleen door een enkele bezoeker konden worden gezien. Maar nu de bibliotheken (en binnenkort de musea) weer open mogen, is ook deze prachtige expositie eindelijk open voor publiek.

Dat een grote verzameling niet alleen een lust maar ook een last kan zijn, tonen de foto’s van de woning van Van Lieshout, waarvan we op de wallpapers een glimp kunnen opvangen. En dan huurt hij ook nog een aantal opslagruimten. KunstLoc besteedde onlangs via een online symposium aandacht aan de problematiek van nalatenschappen van kunstenaars. Wat daaruit naar voren kwam, is dat niet alles bewaard kan worden. Aangeraden wordt om als kunstenaar zelf al een selectie te maken. Bij Van Lieshout gaat het niet alleen om zijn kunstwerken maar ook om de vele verzamelde objecten. Ton de Gouw heeft zich opgeworpen om Van Lieshout te helpen zijn werk veilig te stellen en heeft daartoe de stichting Den Wijnand Genootschap opgericht. Dat verhuizen helpt, heeft Paul Bogaers aan den lijve ondervonden. Hij verhuisde onlangs naar Amsterdam en heeft, alvorens een nieuw atelier te betrekken, eerst flink opgeruimd. Gelukkig had hij genoeg bewaard om mede de Wunderkammer in de LocHal tot een succes te maken.

De expositie ‘Wunderkammer | Het magische object’, tot en met 29 augustus 2021 in de LocHal in Tilburg.

Expositie Wunderkammer | Het magische object (kunstlocbrabant.nl)

Ter gelegenheid van deze expositie maakte Omroep Tilburg portretten van de drie kunstenaars. De video-portretten zijn hier verzameld > Paul Bogaers • Ton de Gouw • Wijnand van Lieshout

Eerder verschenen publicaties op Brabant Cultureel:
In het rijk der geesten van Paul Bogaers – expositie in Foam
Op bezoek in het atelier van Paul Bogaers
Op bezoek in het atelier van Wijnand van Lieshout
Zielsverwante kunstenaars exposeren ieder in hun eigen Wunderkammer

Beeld boven dit artikel > een stukje van de Wunderkammer-expositie is ook vanaf de straatzijde te zien.

© Brabant Cultureel 2021