Op 25 mei aanstaande, dezelfde dag waarop ‘Stemvorken’ officieel verschijnt, de nieuwe grote roman van A.F.Th. van der Heijden, ligt een fietsgids in de boekwinkel die stuurt langs plekken in Eindhoven die een rol spelen in het werk van Van der Heijden. Over ‘Stemvorken’ volgt binnenkort een bespreking op de website van Brabant Cultureel, nu eerst het fietsboekje.
door Peter van Vlerken (tekst & foto’s)
Han Roijakkers, de Eindhovense neerlandica die volgens A.F.Th. van der Heijden meer over zijn boeken weet dan hijzelf, is de schrijfster van de fietsgids langs Eindhovense locaties die voorkomen in romans van de schrijver. Eerder stelde zij al eens een wandelgids samen die de lezer voert door het Geldrop waar Van der Heijden het grootste deel van zijn jeugd doorbracht. Nu dus per fiets door Eindhoven.
Komend uit het station, met de fiets nog aan de hand, kijkt u op tegen de brede rug van Anton Philips, grondlegger van het elektronicabedrijf dat voor een groot deel Eindhoven heeft gemaakt tot de ‘lichtstad’ zoals het bekend is komen te staan. ‘Flipse’ heet Philips menigmaal bij Van der Heijden, en de alomtegenwoordigheid van het concern in het leven van de Eindhovenaren heeft hij het ‘Panphilipsisme’ gedoopt.
Maar als je vanaf het standbeeld van de grote Anton naar rechts kijkt, naar waar we zo meteen ook met de fiets langs zullen komen, valt meteen op hoe de stad is veranderd. De Lichttoren, nog altijd wel het landmark van de Eindhovense binnenstad, is niet langer van Philips. Op de benedenverdieping zit de hippe eettent Usine, daarboven zijn dure appartementen gemaakt en in het gebouw erachter worden geen gloeilampen meer gemaakt.
Verderop, waar het elektronicaconcern ooit begon, is nu het Philipsmuseum gevestigd – een bezoekje meer dan waard – en De Witte Dame daartegenover is ook allang geen Philipsfabriek meer, maar een fraai, volgens een inmiddels ingeburgerd industrieel concept opgekalefaterd monument waarin onder meer de bibliotheek en de Design Academy zijn gevestigd.
Werken
De jonge Adri van der Heijden is Philips met de paplepel ingegoten. Zijn vader werkte er als lakspuiter. En niet alleen zijn vader, zijn hele familie werkte er. ‘Als kleine jongen denkt hij dat mannen alleen bij Philips kunnen werken’, noteert Han Roijakkers. Haar fietsboekje is niet alleen een gids met een handig kaartje en aanwijzingen hoe te fietsen. Tussen de bedrijven door geeft zij een beknopt, maar toch vrijwel compleet beeld van het werk van Van der Heijden. Daarmee is haar boekje ook heel handig als kennismaking met zijn oeuvre.
De plekken waar de tocht langsheen gaat, voorziet Roijakkers van een context met onder meer citaten uit Van der Heijdens boeken, zoals uit Asbestemming, waarin staat hoe het op zeker moment mode werd onder Philipsarbeiders een wit overhemd met stropdas te dragen: ‘In die zondagse uitdossing stapte hij tenslotte in zijn blauwe overall, waarvan de bovenste twee knopen open bleven staan om de heer daaronder goed te doen uitkomen.’ De carrière van zijn vader schoot overigens bar weinig op met deze modieuze outfit: ‘Het leek of hij promotie had gemaakt, maar dat was niet het geval, dat was nooit het geval.’
Ook elders op de fietsroute blijkt hoezeer Eindhoven is veranderd. De wijk Tivoli, waar Van der Heijden in 1951 werd geboren toen zijn ouders inwoonden bij zijn grootouders in de Poemastraat nummer 38, is van een blanke arbeidersbuurt getransformeerd tot een omgeving waar veel allochtonen wonen. Op dit adres blijkt niet alleen de metamorfose die Eindhoven heeft ondergaan sinds Van der Heijden is gaan schrijven, ook wordt duidelijk hoe hij in zijn romancyclus De tandeloze tijd een spel speelt met de werkelijkheid, want daarin schreef hij over de geboorteplek van zijn alter ego Albert Egberts als Lynxstraat 83.
Echt
We zijn dan al langs het vroegere Joriscollege aan de Paradijslaan gekomen. Dat is nu een appartementengebouw. Later fietsen we langs het Augustinianum aan de Geldropseweg. Gloedjenieuw is het schoolgebouw dat er nu staat, het oude is afgebroken. In De tandeloze tijd kiest Albert Egberts voor deze middelbare school, maar Van der Heijden zelf heeft toch echt op het Joriscollege gezeten. Daar doorliep hij de HBS, schreef hij zijn eerste opstellen en gedichtjes en kwamen de meisjes nadrukkelijk in zijn blikveld.
En dan is er in Eindhoven nog het allereerste Augustinianum aan de Augustijnendreef. Dat was een gymnasium-kostschool, waar Cees Nooteboom nog een jaartje heeft gezeten voordat hij er vanaf werd getrapt wegens ongeoorloofde omgang met zijn vriendinnetje Marijke Spies. Hoewel het een platonische verhouding was, werd er toch de zedenprediker Leopold Verhagen op afgestuurd. Ook die kostschool bestaat niet meer, een klooster met paters Augustijnen is het ook al niet meer en de Paterskerk met het beeld van ‘Jezus Waaghals’ bovenop de torenspits heeft eveneens zijn functie verloren.
Toch zou u daar even van uw fiets moeten stappen. Het complex is omgetoverd tot het schitterende Domus Dela. Het huisvest onder meer een hotel en er wordt gewerkt aan de oprichting van nieuw literair centrum. Daar zal dan de wereldkroniek Florarium Temporarum (Bloemhof der tijden) in het licht worden gezet. Die werd tussen 1464 en 1472 op deze plek in Eindhoven geschreven door de monnik Nicolaas Clopper. En natuurlijk zal er ook aandacht komen voor het werk van Van der Heijden.
Boekwinkels
Voor ik het vergeet: Denk er eens over onderweg Van der Heijdens nieuwe roman Stemvorken aan te schaffen bij boekhandel Van Piere of Spijkerman. Aan het begin van de fietstocht komt u er bijna langs. U doet er niet alleen uzelf een plezier mee, u steunt op die manier ook deze lokale boekenwinkels die het moeilijk hebben gehad als gevolg van de coronalockdown. Het boek weegt nogal wat, maar ze doen het ongetwijfeld graag voor u in een tasje zodat u het aan het stuur van uw fiets kunt hangen, of veilig onder de snelbinder.
De fietsroute, zeer aan te bevelen voor de vele liefhebbers van het werk van Van der Heijden, maar zeker ook voor mensen die eens nader kennis willen maken met de ‘lichtstad’, eindigt waar het begon: bij het Centraal Station. Dat is nog altijd zoals het was, door de architect ontworpen in de vorm van een Philipsradio. Maar mogelijk komt ook daar eens verandering in, want er bestaan gedachten over de bouw van een geheel nieuw station.
Han Roijakkers (met ondersteuning van Renny de Bruijn, Jos Geevers en Leonie Josiassen), Fietsen in lichtende verhalen. A.F.Th. van der Heijden in Eindhoven. Maartensdijk: Het Schrijversportaal 2021, 128 pp., ISBN 9789461550736, hb., € 14,95.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Nieuwe novelle van A.F.Th. van der Heijden over oorlogsmoord in Geldrop
A.F.Th. van der Heijden krijgt museum in Eindhoven
© Brabant Cultureel 2021