Eindelijk krijgt Breda een Marga Mincoplein

Marga Minco – binnenkort 101 jaar oud – schreef met ‘Het bittere kruid’ een boek dat door eindeloos veel middelbare scholieren is gelezen. Het is de kroniek van de ondergang van een joods gezin uit Breda, haar eigen familie. Het heeft even geduurd, maar nu vernoemt Breda een plein naar haar en komt er een plaquette op het geboortehuis.

door Hein van Kemenade

In 2019 is door de gemeente Breda besloten dat na de herinrichting van het viaduct over de zuidelijke rondweg op de Ginnekenweg, in de volksmond bekend als Oranjeplein, dit plein de naam Marga Mincoplein gaat krijgen. Op 31 maart 2021 wordt aan het pand Prins Hendrikstraat 194 in Breda een plaquette gehangen die erop wijst dat dit het huis is waar Marga Minco op 31 maart 1920 werd geboren. Eind dit jaar, wanneer de herinrichting van het viaduct gereed is, wordt het Marga Mincoplein onthuld. Dit is bijzonder, omdat er in haar geboortestad nu eindelijk een straat wordt genoemd naar een schrijfster van buitengewone betekenis.

Ondergang

Michiel Crince van de wijkraad Ginneken=Ginneken is al twintig jaar actief om van dit winderige viaduct een leefbaar plein te maken. Wanneer begin 2019 duidelijk werd dat de gemeente een start wilde maken met de herinrichting lanceerden hij en Ad Romijn het idee om er de naam van Marga Minco aan te verbinden. Dit omdat zij iets verderop in de Prins Hendrikstraat is geboren en om zo iets voor haar te doen. Zij is auteur van Het bittere kruid. Een kleine kroniek, de novelle waarin zij de ondergang van een joodse familie uit Breda in de Tweede Wereldoorlog beschrijft. Marga Minco en haar oom zijn de enige overlevenden van de familie.

Herman van Olphen, een van de oprichters van Smidswater, heeft het ontwerp verzorgd van de plaquette en van het banier dat op het Oranjeplein geplaatst wordt. Het portret van Marga Minco wordt door het grove raster een grafische illustratie. ‘Dan gebeurt er meer met het beeld’, zegt hij. Gerard van den Berg, onbezoldigd adviseur van de Gemeente Breda inzake kunst in de openbare ruimte, juicht dit initiatief toe. Hij zet zich in om er een mooi kunstwerk te laten plaatsen. Dit in de traditie om het historische lint van Breda naar Ginneken te accentueren. Er zijn al kunstwerken gerealiseerd op het Van Coothplein, de kruising met de Baronielaan en bij de Zandberglaan.

Wandeling

Jessica Voeten, dochter van Marga Minco, vindt dat er een goede kunstenaar gekozen moet worden. Zij wijst op de 4 mei-lezing die Marga Minco in 2008 geschreven heeft en die zij uitgesproken heeft, Een sprong in de tijd. Marga Minco beschrijft daarin de wandeling die zij op 4 mei 1940 met haar vader maakt naar de synagoge in de Schoolstraat in Breda:

Maar toch, aan het eind van de Catharinastraat, toen we bij het Kasteelplein kwamen, bleven we staan, alsof we allebei getroffen werden door het heldere licht van de ochtendzon die het plein overspoelde, een vierkante ruimte, gedomineerd door het ruiterstandbeeld van stadhouder-koning Willem III, met aan het eind de ophaalbrug van het 16de-eeuwse Kasteel en aan de linkerkant van het plein de kleuterschool, waar ik met mijn zusje op had gezeten.
‘Weet je nog?’ zei mijn vader glimlachend, ‘dat je als kind altijd zo bang was voor het standbeeld?’

Zij was bang door de legende die erover in omloop was: ‘als de torenklok twaalf uur slaat, stapt de koning van zijn paard.’ (…) Er kwam een duif over het plein aangevlogen. Hij streek neer op de bronzen helm van het standbeeld. Met zijn lichtgeheven snavel wierp hij een blik in de verte en vloog weer op.
‘Het komt me eerder voor dat de koning over de stad waakt,’ zei ik.
‘Daar vertrouwen we op.’ Mijn vader glimlachte en drukte zijn gebedenboek steviger onder zijn arm terwijl we overstaken naar de Reigerstraat.

Dit beeld in deze toespraak geeft exact weer wat Marga Minco in haar in 1957 verschenen kroniek Het bittere kruid ook heeft verwoord. Het grenzeloze vertrouwen van haar vader dat hen geen onheil zou geschieden. Marga neemt afscheid van haar vader en loopt naar de Grote Markt om bij de Bredasche Courant langs te gaan, de krant waar zij als journaliste werkte. De avond tevoren had ik er met een krijtje het laatste telexbericht opgeschreven. ‘Op militair gezag zijn 21 personen gearresteerd, omdat zij voor de rust en veiligheid van ons land gevaarlijk worden geacht.’

Ze had ‘rust en veiligheid’ onderstreept. Twee weken later, een dag na de capitulatie, stond ze op straat. Deze herinnering is haar met het stijgen van de jaren steeds levendiger voor de geest gaan staan. Zij was de eerste Nederlandse journalist die in de Tweede Wereldoorlog ontslagen werd.

Schuilnaam

Jessica Voeten vertelt dat Marga Minco als Sara geboren is, vernoemd naar haar grootmoeder van vaderszijde, Sara van Wittene. Door het liedje Sara je rok zakt af van Willy Derby wilde zij zo niet meer heten. Haar moeder, die een fan was van de Zweedse schrijfster Selma Lagerlöf, zei: ‘Dan noemen we je Selma.’ Marga was een van haar schuilnamen uit de onderduik tijdens de oorlog.

Over de naam Minco of Menco bestaat veel onduidelijkheid. In de adresboeken van de gemeenten Breda en Ginneken komen beide namen voor. Er is een versie van het geboorteregister waarin de e veranderd is in een i en een andere versie waarin alleen de naam Minco staat. Jessica Voeten zegt erover dat de familie Minco al een oud geslacht is van middenstanders en handelaren. Menco klonk deftig. Haar grootvader Salomon heette Minco, maar zijn handelsnaam was Menco.

Sporen

Over Breda en Marga Minco is al veel gepubliceerd. In Schrijvers achterna uit 1989, geschreven door Thera Boon-Corthals, en in Breda bevalt van Martijn Jas uit 2001. In BN DeStem hebben Jacques Hendriks en Rob Musters onlangs mooie bijdragen geleverd en Ine van de Steenoven maakte een literaire wandeling door Breda, met daarbij een audiotour: Sporen van Marga Minco.

Ine van de Steenoven vertelt dat Marga Minco goede herinneringen bewaart aan Breda, waar zij een gelukkige jeugd beleefde. Onder andere in het Mastbos en in het Valkenberg. Ondanks de orthodoxe geloofsbeleving van haar vader mochten de kinderen veel. Marga vierde carnaval in Concordia, haar zus Bettie studeerde in Tilburg aan de kunstacademie en broer David speelde piano. Het was een warm gezin. Ine van de Steenoven vindt het hartstikke goed dat er aandacht voor het werk van Marga Minco is. Want helaas is wat zij schrijft nog steeds actueel. In de themawandeling hoort een bezoek aan de synagoge, maar dat is vanwege veiligheidsmaatregelen niet altijd mogelijk. Men durft de deur niet zomaar open te zetten en is voorzichtig om met een keppeltje op naar buiten te gaan. De dreiging is terug.

Er zijn slechts twee plaatsen in Nederland die Breda voorgingen in het vernoemen van een straat naar Marga Minco: Middelharnis en Oegstgeest hebben een Marga Mincopad. In Breda wordt het een heus plein. Het wordt een bijzonder mooi plein waarop zeven straten uitkomen, als een stralenkrans.

Marga Minco
Marga Minco (Breda 1920) publiceerde Het bittere kruid (1957), De andere kant (1959), Het huis hiernaast (1965), Een leeg huis (1967), De val (1983), De glazen brug (1986, Boekenweekgeschenk), Nagelaten dagen (1996) en Storing (2004), alsook een aantal jeugdboeken. Haar werk is in negentien talen vertaald. Minco werd bekroond met de Vijverberg-prijs (1957; tegenwoordig bekend als de Bordewijk-prijs), de Annie Romein-prijs (1999), de Constantijn Huygens-prijs (2005) en de P.C. Hooft-prijs (2019) voor haar gehele oeuvre.

Audiotour: Sporen van Marga Minco

© Brabant Cultureel 2021

Bele