Zodra de musea na de lockdown weer open mogen, is in het Fries Museum in Leeuwarden de expositie Haute Bordure te zien, over vier eeuwen borduurkunst in de Nederlandse mode. De creaties van de uit Noord-Brabant afkomstige ontwerpers Viktor & Rolf en Jan Taminiau zijn prominent aanwezig op deze expositie. De bijbehorende publicatie is inmiddels verschenen.
door Irma van Bommel
Een van de ontwerpen die straks in de expositie in het Fries Museum te zien zal zijn, is een avondjapon die Jan Taminiau (1975) in 2015 creëerde voor koningin Máxima en waarop kralen en pailletten zijn geborduurd. In het boek is een staatsieportret opgenomen van Máxima in deze japon, naast een detailopname van de wandbespanning van de Japanse Zaal in Paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Duidelijk is te zien dat Taminiau zich voor het borduurwerk heeft laten inspireren door de planten- en diermotieven in deze zaal.
Ook te zien is een catsuit met cape van Taminiau uit 2013, eveneens geborduurd met pailletten. Inspiratie voor het drukke dessin haalde hij uit gemarmerd papier dat hij op de zolder van zijn oma vond. De creatie is een bruikleen van het Centraal Museum in Utrecht, waar in 2018 een grote solotentoonstelling van Taminiau te zien was met de spullen die hij op die zolder had gevonden. Taminiau besteedt het borduurwerk uit aan het Parijse borduuratelier Maison Lesage en aan (anonieme) ateliers in India, omdat daar nog kennis van het oude ambacht aanwezig is.
Borduurring
Viktor & Rolf (beiden 1969) laten het borduurwerk van hun creaties wel uitvoeren in eigen atelier. Van dit duo is de creatie Dots te zien uit 1997-1998, een bruikleen van het Groninger Museum. De japon bevat grote stippen met pailletten. Bij wijze van grap is een van de stippen nog niet af en is zelfs de ronde, houten borduurring nog aanwezig, als een sieraad. Deze ontwerpers zoeken de raakvlakken met de beeldende kunst op.
Raakvlakken met design zijn er in de expositie ook, zoals is te zien aan een jurk uit 2014, ontworpen door Claes Iversen (1977). Op die jurk zijn naast Swarovski kristallen, kralen en strass steentjes ook perspex plaatjes en kleine metalen voorwerpen aangebracht, zoals carrosserieringen, schroefogen, schroefduimen, sleutels en schaartjes. Een paar jaar eerder, in 2010, was Iversen voor zijn creaties genomineerd voor de Dutch Design Award. Mode is al jarenlang een onmisbaar onderdeel van de Dutch Design Week in Eindhoven.
Ook de Belgische ontwerper Dries van Noten gebruikt metaal voor zijn borduursels, maar dan in de vorm van metaaldraad van koper en messing. Zijn ontwerp voor een mannenjas met body halter is gebruikt als campagnebeeld van de expositie. In het boek wordt aangetoond dat borduurwerk in de mannenmode eeuwenlang gebruikelijk is geweest. Borduurwerk werd niet alleen aangebracht op gilets en jassen maar ook op schoenen, mutsen en tassen. Een paar jaar geleden is borduurkunst in de haute couture voor de man teruggekomen.
Son en Breugel
Naast de bruiklenen van de landelijke museale modecollecties en van de ontwerpers zelf toont de expositie in het Fries Museum veel geborduurde kledingstukken en accessoires uit eigen collectie. Zo heeft het museum een met kleine bloemen geborduurde japon uit de periode 1865-1875 in de collectie, gedragen door Wilhelmina Jacoba Holleman-van Hoven. Zij behoorde tot de gegoede burgerij. Haar vader was notaris en burgemeester in Son en Breugel. In het boek is van haar een portretfoto opgenomen, afkomstig uit het Stadsarchief Breda. Die foto, een bruinkleurige albuminedruk, kan gedateerd worden omstreeks 1865. De japon op de foto oogt sober en donker. Er is geen borduurwerk op te zien, dus het zal niet om dezelfde japon gaan als die in de tentoonstelling.
De negentiende-eeuwse geel-bruine en later de zwart-wit foto’s geven de indruk dat mensen toen rondliepen in kleding met gedempte kleuren. De hier getoonde japon is heldergroen. Wat een verrassing. Overigens is de japon zelf een generatie ouder en is hij rond 1830-1840 gemaakt voor de moeder van Wilhelmina Holleman en later naar de nieuwe mode vermaakt. Maar hoe kwam de jurk in het Fries Museum terecht? Wilhelmina’s oudste dochter trouwde met een Fries en het paar verhuisde naar Leeuwarden. Zij schonk in 1937 de japon aan het museum.
Modebeeld
Aan de hand van kledingstukken en afbeeldingen op schilderijen vertellen conservator Eveline Holsappel en junior-conservator Anne-Marie Segeren de geschiedenis van de borduurkunst. In Nederland werd in de zestiende eeuw voor het eerst borduurkunst op niet-religieuze kledingstukken toegepast op de randen van hemden, bij de hals en bij de polsen, die volgens het toen heersende modebeeld onder de bovenkleding uitstaken. In de zeventiende eeuw werd borduurkunst voor de gegoede burgerij een methode om rijkdom en status te tonen. Ook in diverse streekdrachten, voor de gewone burger dus, speelde borduurwerk een rol en dat doet het nog steeds.
Kostbare borduurwerken werden vervaardigd door professionele borduurders – mannen – in borduurateliers. Deze waren in de zeventiende eeuw aanvankelijk aangesloten bij het Sint-Lucasgilde van de kunstenaars en kunstambachtslieden, maar later stichtten zij een eigen gilde. Ook werden geborduurde stoffen en geborduurde kledingstukken in het buitenland ingekocht of zelfs besteld, niet alleen in Europa maar via de VOC ook in China, India en Japan. Daarnaast werd door meisjes en vrouwen ook thuis geborduurd voor het aanbrengen van initialen op het linnengoed, maar ook om versieringen aan te brengen op allerlei accessoires. Het boek bevat aan weerszijden een uitklapbaar omslag dat de verschillende borduursteken toont. Je kunt er zo mee aan de slag.
Eveline Holsappel en Anne-Marie Segeren, Haute Bordure. Geborduurde kleding en accessoires in Nederland 1620-2020. Zwolle: Waanders Uitgevers / Leeuwarden: Fries Museum 2021, 152 pp., ISBN 9789462623125, pb., € 24,95.
De expositie Haute Bordure is tot en met 18 juli 202 te zien in het Fries Museum.
Lees ook in Brabant Cultureel:
Expositie modeontwerper Jan Taminiau toont liefde voor ambacht en detail
Modeontwerpers Viktor & Rolf zijn in feite conceptueel kunstenaars
© Brabant Cultureel 2021