‘& rol door’ is de achtste dichtbundel van de in Tilburg geboren K. Michel. Hij heeft al vele poëzieprijzen gewonnen in zijn schrijverscarrière sinds 1989 en schrijft nog steeds verrassend. Ook de gedichten in ‘& rol door’ laten de lezer glimlachen. Opnieuw beseft de lezer tegelijk dat het hier om meer gaat dan alleen vermakelijkheid. K. Michels gedichten zijn ernstig. Getrouw aan zijn stijl schrijft hij lichtvoetig uit noodzaak. Al vanaf zijn debuut geldt deze tegenspraak.
door Carina van der Walt
Ondanks het zware pandemiejaar van 2020 bevat de bundel & rol door van K. Michel (Tilburg 1958) een soort dartele frisheid die doorzet in blijmoedige beweging. Dat wordt onder anderen duidelijk in een serie van vier gedichten die zich aankondigt met de titels Op Af. De eerste twee gedichten worden met subtitels van elkaar onderscheiden als Op Af (klapstoel) en Op Af (knoop). Grappig is dat het tweede gedicht eindigt met de woorden ‘Een: “au au… je doet me pijn”’ terwijl dezelfde woorden ook van toepassing kunnen zijn op de slotregel van het eerste gedicht. Klapstoelen en knopen kunnen niet praten en geen pijn ervaren, maar hé! Het zijn gedichten.
Krak
In zowel Op Af (feiten) als Op Af (krak) wordt het werkwoord “rollen” gebruikt. Dat geldt voor meer gedichten, maar in dit derde gedicht uit de serie over feiten is er een suggestie van mogelijke coronasymptomen en een voorbeeld van een typisch K. Michel-lijstje: ‘Ja als ik nies beslaat mijn bril / In de nevel valt de tas om / noten rabarber meloen / alles rolt over de tegels’. Op Af (krak) begint en eindigt met ‘krak’ als een onomatopee. Daartussen rolt de ene waarneming ogenschijnlijk associatief over in de volgende – vaak onlogisch en juist daarom treffend. Het is duidelijk dat deze bundel hecht is opgebouwd op een fundament dat rolt. Op Af (krak) beweegt met verrassende uitschieters. Het is aan elke lezer zijn favorieten te kiezen:
Op Af (krak)
krak
uit het ei
komt
een sneeuw
balletje
rolt over
de grond
en breekt
al smeltend
open &
uit het water
zwemt een
goudvis
die vastloopt
in het stof
uit zijn bek
ontsnapt
een luchtbel
met daarin
een zucht
aaah ah a
uit het oog
van de a springt
een vonkje
dat uitgroeit
tot een sterretje
en sierlijk
met een boog
op de aarde valt
boven op een kei
die gaaf
rondborstig
ei wordt
dat ovalig over
de weg rolt
hup goedgemutst
over een hobbel
krak
Tussen Op Af (klapstoel) en Op Af (knoop) aan de ene kant en Op Af (feiten) en Op Af (krak) aan de andere kant staat het gedicht Alles alles alles. In dat gedicht demonstreert K. Michel zijn cartesiaanse twijfel. Hij heeft de methodische twijfel van de filosoof René Descartes overgenomen. Zoals Descartes zoekt K. Michel naar de waarheid door systematisch aan alles te twijfelen en die twijfels dan te elimineren, bijvoorbeeld in strofe negen van Alles alles alles:
De meeste dingen
kun je maar één keer breken
ja, behalve je beloftes… stilte… dun ijs…
en natuurlijk je hart
maar verder alles alles alles
Dat is natuurlijk niet het soort navolging waarop Descartes had gehoopt, maar dit sluit goed aan bij het lange daaropvolgende gedicht. Lees hier tien regels uit Op Af (feiten) die van toepassing zijn:
Slaapwandelende feiten
moet je nooit wakker maken
Mensen, je bedoelt mensen
Feiten houden van rust
feiten eten graag stenen
feiten kennen de blues
leugens hinken op twee benen
(dienblad valt)
Doet het zeer?
Ach welnee, alleen als ik lach
(gekraak)
Aan NRC Handelsblad vertelde K. Michel op 15 januari 2021: ‘Volgens mij is mijn humeur altijd samengesteld uit optimisme van de wil en pessimisme van de geest.’ Dat spreekt inderdaad uit zijn gedichten.
Crisis
Een van de ernstiger gedichten in & rol door gaat over de kredietcrisis die wereldwijd losbarstte in 2008. K. Michel verwijst in Onder bankiers (in the City) naar A Burnt Ship van de dichter en satiricus Jonn Donne (1572-1631). In A Burnt Ship demonstreerde Donne zijn moderne denken door logica te verwerpen en ironie te omarmen wanneer scheepslui in een zeestrijd geconfronteerd worden met het zinken van hun schip. Die scheepslui moeten kiezen tussen sterven door te verbranden of door te verdrinken. K. Michel past het einde van dit gedicht toe op het bankencrisis:
Onder Bankiers (in de City)
ja zweep de koersen op
stuw de statistieken
knallend door het dak
dwing de prognoses door
gloeiende hoepels te springen
jaag de groei ademloos
door roeien en ruiten
maar vergeet het schip
niet waarover john donne
lang voor de uitvinding
van glasvezels microchips
en de hele flitshandel zong
het brandende schip dat
alleen kon ontsnappen aan het vuur
door te zinken
A Burnt Ship
Out of a fired ship, which by no way
But drowning could be rescued from the flame,
Some men leap’d forth, and ever as they came
Near the foes’ ship, did by their shot decay;
So all were lost, which in the ship were found,
They in the sea being burnt, they in the ship drown’d.
Het is dan ook geen verrassing om later in & rol door weer over het thema financiële crisis tegen te komen. In het gedicht Arcadische Motieven volgt een serie verreikende gevolgen op die crisis. Het is opnieuw een typisch K. Michel-lijstje dat rolt en je opnieuw verrast, misschien vooral vanwege de omvang.
Arcadische Motieven
& in Wall Street komt allerlei personeel
op straat te staan door de kredietcrisis
de bankiers kopen minder dure pakken
waardoor de prijs van kasjmierwol keldert
duizenden herders trekken in Mongolië stadwaarts
na hun waardeloze geiten te hebben opgegeten
daardoor krijgt de begroeiing van de steppen
een kans te herstellen van de overbegrazing
maar in de steden die niet bijster groot zijn
leidt de toevloed van herders juist tot chaos
ook op de Beurs op het Damrak vallen klappen
en in de modewereld worden mensen ontslagen,
mijn buurvrouw bijvoorbeeld die gistermiddag
het hele trappenhuis bij elkaar vloekte, ze was zo
lazarus dat ze haar sleutel niet in het slot kreeg
Tingeling
K. Michel blijft na al de jaren steeds de figuur Tingeling uit zijn gelijknamige bundel met korte verhalen. Die bundel verscheen kort na zijn debuut dichtbundel Ja, naakt als de stenen in hetzelfde jaar bij Uitgeverij Perdu. In 1992 voegde hij zelf een tweede karakter toe als tegenpool van Tingeling: Totus. Totus treedt aan in K. Michels prozadebuut Tingeling & Totus. Totus is een ernstige man. Met deze sombere kant in zijn werk (aangekondigd door een karakter) wil K. Michel volgens Marjoleine de Vos, interviewer van het NRC Handelsblad, ‘deelnemer aan de wereld zijn, niet een privépersoon’. Ook in deze opmerking schuilt een tegenspraak.
K. Michel, & rol door. Amsterdam: Atlas Contact 2021, 64 pp., ISBN 9789025458126, pb., € 19,99.
‘& rol door’ staat op de longlist van de Grote Poëzieprijs 2021: www.prijsdepoezie.nl/de-grote-poezieprijs
‘& rol door’ is ook genomineerd voor de Herman de Coninckprijs 2021: www.hermandeconinckprijs.eu/nominatie
© Brabant Cultureel 2021