Er bestaat grote zorg over het dalende niveau van de leesvaardigheid van jongeren. Bibliotheken spelen een belangrijke rol bij de aanpak van dit probleem. Maar zij zijn ook onmisbaar voor sociale innovatie, zegt Albert Kivits, directeur van de bibliotheek in Eindhoven. Hij is kritisch is over het relatief lage bedrag dat de provincie uitgeeft aan bibliotheekwerk. De provincie laat het afweten.
door Emmanuel Naaijkens
Eind vorig jaar konden vertegenwoordigers uit de culturele sector aan leden van Provinciale Staten van Noord-Brabant vertellen wat zij vinden dat er op het gebied van kunst en cultuur moet gebeuren. En wat zeker niet, zoals bezuinigen. Een van de deelnemers aan dat (digitale) gesprek was Albert Kivits, directeur-bestuurder van de bibliotheek in Eindhoven, maar ook sprekend namens de bibliotheken in Noord-Brabant en Cubiss. Hij was met name kritisch over het beleid van de provincie ten aanzien van Cubiss, de organisatie die bibliotheken in Noord-Brabant en Limburg ondersteunt bij het innoveren en die het ontwikkelingsprogramma ‘Taal en media’ uitvoert. Cubiss geeft voor de provincie met dit programma uitvoering aan een wettelijke taak en jaarlijks was daar bijna twee miljoen voor beschikbaar. Maar dat budget is wegbezuinigd. [zie kader onderaan dit artikel].
Stiefmoederlijk
Cubiss zelf staat voor 2,6 miljoen op de begroting bij de provincie. Een fors bedrag, maar schijn bedriegt. In het gesprek met leden van Provinciale Staten wees Kivits erop dat Noord-Brabant als provincie op een schaamtevolle plek elf staat als het gaat om subsidie voor het bibliotheekwerk. “In Brabant is dat ongeveer 1,04 euro per inwoner en het landelijk gemiddelde is 2,34 euro”. Dat staat niet in verhouding tot de economische kracht die Noord-Brabant is, aldus Kivits, want dan staat de provincie op de derde plaats. Met andere woorden, die lage notering op de landelijke ranglijst zouden de provinciale politici zich moeten aantrekken. Het bibliotheekwezen, zoals dat zo mooi heet, wordt stiefmoederlijk bedeeld.
Openbare bibliotheek Eindhoven … 
gevestigd in de Witte Dame, een iconisch gebouw uit het Philipstijdperk.
En dat op een moment dat er grote zorgen zijn over de teruglopende leesvaardigheid bij jongeren. Uit het meeste recente internationale PISA-onderzoek blijkt dat ongeveer een kwart van de Nederlandse leerlingen van vijftien jaar (veel) moeite heeft met lezen. Nederland bevindt zich daarmee in de achterhoede van de Europese landen. Onze zuiderburen doen het iets beter, maar ook in Vlaanderen presteert een op de vijf leerlingen slecht met lezen.
“We zagen al langer dat leerlingen in het onderwijs achterblijven bij het leesniveau dat ze zouden moeten bereiken en daar komen nu de gevolgen van de coronacrisis nog bij, dat verscherpt het vraagstuk”, zegt Albert Kivits. De bibliotheken zetten zich samen met de scholen in Brabant in om de leesvaardigheid en geletterdheid te bevorderen. In het kader van de coronacrisis heeft het ministerie van OCW landelijk ruim tweehonderd miljoen beschikbaar gesteld.
Leesplezier
Wat opvalt aan het PISA-onderzoek is dat, althans als het om vijftienjarigen gaat, scholieren geen of weinig plezier in lezen hebben. Die afkeer delen zij overigens met hun Vlaamse leeftijdgenoten. In onderwijskringen wordt stevig gediscussieerd over de oorzaak van dat gebrek aan leesplezier en wat de remedie moet zijn. De bibliotheken ondersteunen docenten onder meer met leesprogramma’s en het beheer van de schoolbibliotheek. In Eindhoven bijvoorbeeld worden de achtenzestig spilcentra (kinderopvang en basisscholen) bediend door de bibliotheek die is gevestigd in de Witte Dame, een iconisch gebouw uit het Philipstijdperk.
Maar het wordt wel lastiger voor bibliotheken om die taak goed uit te voeren. De Eindhovense bibliotheek heeft in zeven jaar ongeveer de helft van haar budget moeten inleveren. “Maar er wordt wel meer van ons verwacht, de druk op de organisatie is groot”, aldus directeur Kivits. En dit is geen exclusief Eindhovens probleem, want er is vrijwel geen gemeente in Noord-Brabant die niet heeft bezuinigd op het bibliotheekwerk.
Lokale bibliotheken worden alleen door hun eigen gemeente gesubsidieerd. Dat is overigens geen wettelijke verplichting en een gemeente kan een bibliotheek ook opheffen. Er is in politiek Den Haag wel eens over gesproken om gemeenten te verbieden hun openbare bibliotheek te sluiten, maar dat idee heeft het niet gehaald. De lobby vanuit de gemeenten was te sterk.
Ruimhartiger
Kivits vindt dat gemeenten ruimhartiger moeten zijn in hun subsidiëring, al wil hij dat de verantwoordelijke wethouders niet al te hard aanrekenen. “Als je als gemeente in de rode cijfers zit, dan snap ik dat je als politiek keuzes moet maken. Op het budget voor de bibliotheek heeft het gemeentebestuur zelf nog invloed. Maar je ziet dat veel gemeenten in problemen komen door de hoge uitgaven voor bijvoorbeeld jeugdzorg. Dat is een wettelijke taak waaraan een gemeente zich niet kan onttrekken.”
De klassieke bibliotheek als uitlener van boeken bestaat al lang niet meer. In 2015 een is nieuwe bibliotheekwet aangenomen waarin is vastgelegd dat het uitlenen van boeken nog maar een van de taken is en dat de bibliotheek zich breed op de samenleving moet richten. In Eindhoven is die transformatie naar een maatschappelijk-educatieve bibliotheek al gerealiseerd. Er vinden bijvoorbeeld lezingen plaats over uiteenlopende onderwerpen, mensen kunnen cursussen volgen, er zijn debatten, interviews met schrijvers, schrijfworkshops, webinars, voorlichtingsbijeenkomsten en er is een taal- en digicafé. En de bibliotheek in de Witte Dame is bij uitstek ook een ontmoetingsplek.
In Eindhoven Brainport gaat veel aandacht naar technische innovatie en dat is goed zegt Kivits want dat betekent ook werkgelegenheid. Maar er moet ook aandacht zijn voor sociale innovatie. Daarin schiet de stad nog tekort. In zijn ogen moeten ontwikkeling van de techniek en van de mens hand in hand gaan. De bibliotheek kan daar een belangrijke rol inspelen. De tijd dat een werknemer tot aan zijn of haar pensioen bij dezelfde baas werkte is niet meer. ‘Leven lang leren’ is nu het parool en daar ligt een taak voor de bibliotheken.
Bezuiniging op Cubiss
Cubiss is een provinciale organisatie die lokale bibliotheken ondersteunt met expertise, scholing en onderzoek. In die periode 2017-2020 voerde Cubiss in opdracht van de provincie het programma ‘Taal en Media’ uit. Dat bestond uit activiteiten om inwoners van Noord-Brabant taalvaardig en mediawijs maken en te houden. Daarvoor was een budget beschikbaar van ongeveer twee miljoen euro. De provincie heeft dit programma geschrapt omdat het doel bereikt zou zijn. Albert Kivits vindt dat onbegrijpelijk omdat het vraagstuk van laaggeletterdheid en omgaan met media levensgroot is. Hij wijst op het fenomeen ‘nepnieuws’, dat onder meer zo’n grote rol speelde in de Amerikaanse verkiezingen. Met mediawijsheid leren mensen hoe ze feiten van fictie kunnen onderscheiden, bijvoorbeeld door op zoek te gaan naar de bron van een bericht.
Bibliotheek Heeze-Leende
Niet alleen wat de bijdrage per inwoner voor bibliotheken betreft, scoort de provincie erg laag. Ook de afstand naar een vestiging is hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor een Brabander is dat 2,2 kilometer tegenover landelijk 1,9 kilometer. Er is incidenteel ook goed nieuws. In 2013 leek het erop dat de openbare bibliotheek in Heeze-Leende (16.200 inwoners) de deuren zou moeten sluiten omdat de gemeente fors wilde bezuinigen. Betrokken burgers kwamen in actie en richtten de Stichting Vrienden van de Bieb op. En zij hadden succes. In 2018 kon een verbouwde bibliotheek worden heropend. Sindsdien traden er beroemde schrijvers op als Arthur Japin, Griet Op de Beeck en Adriaan van Dis.
© Brabant Cultureel 2021