Corona heerst en we snakken naar troostwoorden, naar perspectief. ‘Het is een tijd van ziekte, en alle zieke en zwakke mensen zijn het afgelopen jaar nagenoeg afgeschreven, als “dor hout”. Als ik als Dichter des Vaderlands een rol kan spelen in het maatschappelijke debat, dan zal ik de stem zijn van het dorre hout’, zei de dertigjarige Lieke Marsman in een interview in de NRC. Troost is ons beloofd. De troostwoorden van de achtste en jongste Dichter des Vaderlands lieten echter nog even op zich wachten. Op vrijdagmiddag 21 januari 2021 woedde een storm met windkracht 6.
door Carina van der Walt
Het was onmogelijk om op de afgesproken tijd de banier met Marsmans zalvende woorden in Tilburg tegen de toren van het Interpolisgebouw te onthullen. Storm op storm woedde. Letterlijk in de natuur waar de wind korte metten maakte met alle dorre takken en vlak gewortelde bomen uit hun standplaatsen werden gerukt. Maar ook figuurlijke stormen woedden in de Nederlandse samenleving en elders ter wereld.
Wereldwijd ontstaan stormen als gevaarlijke cyclonen die vrouwennamen krijgen. Katrina, Hanna, Irma. In Nederland hoeven we onze medische, maatschappelijke, economische en politieke stormen niet uitgebreid te omschrijven, want wie kennen ze niet? Behoefte aan troost in deze onbarmhartige tijd staat echter als een paal boven water. De nieuwe Dichter des Vaderlands werd voor het eerst buiten de Randstad gepresenteerd, in de LocHal in Tilburg. De laureaat Lieke Marsman (’s-Hertogenbosch 1990, opgegroeid in Zaltbommel) liet ons naar boven kijken, naar haar woorden op een banier aan een gebouw: ‘Oneindigheid van tijd houdt me overeind nu.’
Hoe poëtisch zijn deze woorden? Ooit heeft Simon Vestdijk in De glanzende kiemcel haarscherp uitgelegd waarom een dichtregel van de Engelse dichter John Keats “A thing of beauty is a joy for ever” juist zo goed is en veel beter dan “A thing of beauty is a constant joy”, een eerdere variant van Keats.
In voortzetting op Vestdijks regel die eindigt met ‘for ever’ begint Marsmans regel met ‘Oneindigheid’. Zou de normale volgorde van deze woorden niet beter zijn? Met ‘nu’ voor ‘overeind’ ontstaat er binnenrijm tussen ‘eind’ in het beginwoord en ‘eind’ in het slotwoord – een mooie literaire vondst. Waarom staat ‘nu’ dan achteraan? Daar moet een reden voor zijn. Die eindpositie plaatst alle klem op dat woord, want ‘nu’ functioneert als een soort startschot zoals bij atleten in de startblokken. ‘Nu’ roept dus een associatie van urgentie op. Dringendheid en gedrevenheid om te beginnen aan een wedloop of hoe dan ook iets te doen. Marsman voert persoonlijk een strijd tegen kanker.
In haar troostrijke dichtregel aan ons spreekt Marsman de tijd aan als haar onderwerp: ‘Oneindigheid van tijd’. Dit is eigenlijk een rare samenstelling, een soort pleonasme. Niet natuur, samenleving, gezondheid, economie of politiek heeft een eigenschap van oneindigheid, maar de tijd. Onze tijd van ziekte en isolatie voelt aan als uitgerekte kauwgom. Het duurt maar voort. Van deze tijd verwacht Marsman iets: standvastigheid.
Alle lezers die van dag tot dag misschien bang en zonder perspectief opgesloten zitten, willen we ‘overeind’ worden gehouden. Net zoals Marsman willen wij niet dat onze tijd voortijdig zal knappen. Toch bestaan er geen garanties. Daarom is haar oproep om het volle leven in het ‘nu’ aan te pakken zeker de belangrijkste boodschap die nog in de komende weken aan de muur van het Interpoliskantoor in Tilburg zal hangen. Carpe Diem!
Marsman pakt haar leven gretig zoals een goedgetrainde atleet aan, ook de komende twee jaar als Dichter des Vaderlands. Als zieke in een zieke wereld kan zij troost brengen, maar overduidelijk niet zonder kritiek. Als aanstormend dichttalent sinds 2010 met Wat ik me graag voorhoud schreef zij over de zwakke plekken in de samenleving. Zoals een tropische storm ophanden ontziet zij niks. Cycloon Lieke. Tijdens haar inauguratie las ze haar gedicht Nederland voor. Het is gepubliceerd in haar nieuwe bundel In mijn mand (Uitgeverij Pluim), die ook op de dag van haar inauguratie verscheen. Hier volgt een fragment van de voorgelezen tekst:
Nederland
Je nostalgie is oprecht, maar je rookworst is nep
Je boodschap is groen, maar aan je platform kleeft bloed
Je algoritme sadistisch, je vangnet een hoepel
Je bijstand gekort, terwijl optimisme een plicht is
Je plan radicaal, wanneer de camera draait
Je vaccinatiegraad hoog, als je managers telt
Je vrijheid een waakvlam, democratie polyester
En niemand die weet wat je ware gezicht is
(…)
Na dit gedicht werd haar het zwijgen opgelegd. Je kon de verbazing op haar gezicht lezen. Eén gedicht voordragen bij haar eigen inauguratie lijkt wel erg mager!
Het dichterschap van Marsman wordt onder druk van maatschappelijk onrecht onvermijdelijk vermengd met politiek. Op 19 november 2019 vertelde zij aan Stevo Akkerman in Trouw: ‘Ik had het nodig om over politiek te schrijven om de kanker mij niet helemáál over te laten nemen.’ Maar het gaat, zoals altijd bij haar, ook verder dan haarzelf. Onder het kop ‘Urgent’ twitterde ze over haar zevenentwintigjarige vriendin die ongeneeslijk lijdt aan hersenkanker en wordt geconfronteerd met ‘de gaten in ons sociale vangnet die de afgelopen jaren alleen maar groter zijn geworden.’ Diezelfde Twitter-aanklacht besloot zij met: ‘Ik waarschuw jullie. Ik weet niet hoe lang ik nog leef, maar zolang deze shit niet gefixt is ga ik dat graf niet in.’
De inauguratie van Lieke Marsman als Dichter des Vaderlands vond plaatst in de LocHal van Tilburg, jammer genoeg alleen met haar digitale aanwezigheid. Tilburg is de stad waar zij in 2018 een schrijversresidentie had en waar haar bundeltje De volgende scan duurt vijf minuten met tien gedichten en een essay ontstond. Marsman wordt klassiek weer een lezersdichter. Zij gaat niet naar de eisen van de tijd de podia beklimmen, maar cyclonen op papier activeren. Misschien is het ouderwets, maar toch: De pen is machtiger dan het zwaard.
Enkele meningen over Lieke Marsman en haar dichtwerk:
‘Ze kan het, geen misverstand daarover.’
Arjan Peters in de Volkskrant
‘Lieke Marsman is overduidelijk een groot talent.’
Erik Lindner in De Groene Amsterdammer
‘Van het boekje ‘De volgende scan duurt vijf minuten’ @liekemarsman heb ik enorm genoten! Een combinatie van pamflet en dichtbundel, ’t slaat nergens op maar voelt volstrekt logisch…’
@ClaudiadeBreij
‘haar gedichten zijn een pleidooi tegen het rendementsdenken, en voor menselijkheid.’
Janita Monna inTrouw
Beluister de voordracht van Marsmans ‘alternatieve vragen en antwoorden’ uit 2017 >
© Brabant Cultureel 2021