Wiosna van Bon toont dat ook de familie van een crimineel moet boeten

De Bossche fotografe Wiosna van Bon maakte een opmerkelijk fotoboek over de problematiek van mensen die meestal buiten beeld blijven: familieleden van criminelen. In foto’s en interviewfragmenten wordt verteld over hun vaak zwaarbeproefde leven.

door Joep Eijkens

Fotoboeken over gevangenen en het dagelijks leven in gevangenissen zijn er wereldwijd al heel wat gemaakt. Too much time. Women in prison (2000) van Jane Evelyn Atwood bijvoorbeeld en – een stuk dichter bij huis – Op cel (1999) van de Bossche fotograaf Joep Lennarts. Het zijn boeken die je, voor zover dat mogelijk is, een goede indruk geven van hoe het is om dag in dag uit in een beperkte ruimte te moeten leven, verstoken van allerlei vrijheden die buiten de gevangenismuren vanzelfsprekend zijn.

Gebukt

Maar hoe vergaat het familieleden van gevangenen? Als die al in beeld komen in fotoboeken over het gevangenisleven, dan hooguit tijdens bezoekuren. Het Engelstalige fotoboek Family Stranger van de Bossche fotografe Wiosna van Bon (1992) is een ander verhaal. Het boek verscheen dit najaar bij de in Breda gevestigde uitgeverij The Eriskay Connection. Centraal staan daarin juist de mensen die meestal buiten hun schuld gebukt gaan onder de gevolgen van de misdaden van een familielid, vaak hun man, vader, vriend of zoon. Kinderen die zich schamen voor hun vader, moeders die er opeens alleen voor staan. Gezinnen die in financiële nood raken en op de koop toe door derden met de nek aangekeken worden. Kortom, niet alleen de rechtstreekse slachtoffers van criminelen zijn de dupe,ook de familie van de dader moet boeten.

Spread uit ‘Family Stranger’ van Wiosna van Bon.

Hoe brengt Van Bon deze problematiek in beeld? Zij fotografeerde enerzijds plekken, details en interieurs in de Penitentiaire Inrichting Vught, anderzijds – onherkenbaar – gevangenen en familieleden, die laatsten soms ook in hun eigen leefomgeving. De fotografe combineerde de beelden met citaten uit gesprekken die zij had met familieleden van (ex)gedetineerden.

Spread met citaat en foto uit ‘Family Stranger’ van Wiosna van Bon.

Het gaat daarbij om citaten als ‘I’ve been in survival most for a long time’, ‘I carried around this big secret the whole time. I lied constantly, to everyone’, ‘I’d prefer to never see or speak to him again. That’s not possible, the kids would suffer from that’ en – wat ook de boektitel verklaart – ‘I feel like I’ve been living with a stranger’.

Tralieraam

Bij fotoboeken gaat het per definitie niet alleen om de geselecteerde foto’s, maar ook om de sequentie en, niet op de laatste plaats, de algehele vormgeving, het boekontwerp. Bij Family Stranger speelt het boekontwerp – in dit geval van Rob van Hoesel – een grote rol. Dat zie je al meteen aan de cover waarop een op een foto uit het boek gebaseerd beeld staat dat meteen doet denken aan een sterk gestileerd tralieraam. Paginavullende foto’s worden afgewisseld met over de helft gevouwen bladzijden waarop, eenmaal opengeklapt, zowel foto’s als citaten staan.

Over de helft gevouwen pagina’s in ‘Family Stranger’, een sterk werkend ontwerpconcept van Rob van Hoesel.

Japanse binding; de pagina’s worden niet losgesneden, maar gebonden in de rug van het boek. Er ontstaat een mooie eenheid met de hele, en de over de helft gevouwen pagina’s.

Het boek is uitgevoerd met een Japanse binding, wat voor een chique uitstraling zorgt. De mooi heldere foto’s, alle in kleur, zijn zo achter en naast elkaar gezet dat ze een soort woordeloos beeldverhaal vertellen, een atmosfeer weergeven. Maar het zijn mijns inziens toch vooral de interviewfragmenten die de problematiek van de familieleden voelbaar maken. De uitgave van het boek werd mede mogelijk gemaakt door steun van het Mondriaan Fonds, de Provincie Noord-Brabant (Impulsgelden) en Kunstloc Brabant alsook door een crowdfundingsactie via Voordekunst.

Sociale domein

Wiosna van Bon, geboren in Nijmegen en opgegroeid in Oss, volgde haar opleiding tot fotograaf op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. In 2017 studeerde zij af op hetzelfde onderwerp als dat van het nu gepubliceerde boek. Zij besteedt haar tijd sindsdien zowel aan eigen werk als aan opdrachten voor onder meer zorginstellingen, bedrijven en overheid. Ze kan van haar opdrachten leven, vertelt ze desgevraagd. Haar voorkeur gaat uit naar opdrachten ‘in het sociale domein, zowel regionaal als landelijk.’

Hoe kwam ze eigenlijk bij het opmerkelijke onderwerp van ‘Family Stranger’ terecht? “Ik wilde op de academie eerst een project doen over criminelen. Maar in gesprekken met hen ging het vaak ook over hun familie. Daar hoorde je nooit over en zo ben ik op dit onderwerp gekomen.” In het kader van haar afstudeerproject maakte zij een dummy die sterk verschilt van het uiteindelijke boek. “Het heeft veel meer visuele en conceptuele lagen gekregen, er staan meer foto’s en teksten in en er is meer samenspel tussen beeld en tekst. Ook de Japanse binding maakt het natuurlijk anders.”

Trieste problematiek hoeft niet triest te worden afgebeeld

Mede dankzij die speciale bindwijze ziet het boek er heel mooi uit. Dat roept de vraag op of het eigenlijk niet te mooi is, gezien de trieste problematiek? “Zeker niet, want het verbeeldt juist het onzichtbare taboe, het gemis, de kwetsbaarheid en gescheidenheid van de gezinnen. Het toont juist op een respectvolle manier de kracht van de gezinnen en het visualiseert verschillende werelden. Trieste problematiek hoeft niet triest afgebeeld te worden. Ik denk dat je veel meer empathie kan creëren door dat juist te ontwijken en veel meer de menselijke, alledaagse aspecten vast te leggen.”

Wiosna van Bon: “Ik denk dat je veel meer empathie kan creëren door triestheid juist te ontwijken en veel meer de menselijke, alledaagse aspecten vast te leggen.”

Ze kreeg ook positieve reacties van de betrokken families zelf: “Ze vinden het een heel mooi boek waarin op een respectvolle en krachtige manier inzicht wordt gegeven.” Family Stranger is haar eerste fotoboek. Inmiddels werkt Van Bon aan een nieuw fotoproject over dak- en thuisloze jongeren en en wel in samenwerking met Fonds ZOZ. Deze instelling stelt zich ten doel ‘bijzondere verhalen in de Nederlandse samenleving’ te zoeken en te ondersteunen. ‘Verhalen die raken, schuren, verbinden, de wereld bevragen of je aan het denken zetten. De focus ligt op projecten die gericht zijn op het verminderen van extremisme, polarisatie en radicalisering.’