Rolf Weijburg spaart grenzen en dat is een stuk avontuurlijker dan suikerzakjes sparen. In een nieuw boek verhaalt hij van zijn ervaringen met het oversteken van landsgrenzen, vooral in Afrika, gedurende ruim veertig jaar. Die ervaringen zijn uiterst divers, soms hilarisch en soms beklemmend door bureaucratie en machtsvertoon van beambten.
door Lauran Toorians
Rolf Weijburg (Eindhoven 1952) is beeldend kunstenaar. Na een jaar sociale geografie verruilde hij de Universiteit Utrecht voor de Academie voor Beeldende Kunsten Artibus waar hij zich vooral ontwikkelde tot graficus. De kleurenets behoort tot zijn specialiteiten en hij maakt prenten die sterk doen denken aan Japanse ukyo-e houtblokprenten. Landschappen en ook landkaarten spelen daarin een belangrijke rol en hij maakte onder meer L’Afrique Périphérique. Een Atlas van de Eilanden rond Afrika (Amsterdam 2000). Hiervoor bezocht hij alle bewoonde eilanden voor de kusten van Afrika en dit verraadt niet alleen dat de sociale geografie hem nog steeds boeit, maar ook zijn reislust. Die lijkt grenzeloos, maar dat woord is hier niet op zijn plaats. Grenzen spelen namelijk een grote rol in wat hij doet.
Douanier
In zijn nieuwste boek gaat Weijburg over grenzen. De titel is Grensgevallen en in dit boek doet hij verslag van ervaring bij het oversteken van grenzen gedurende zo’n veertig jaar intensief reizen. Volgens de ondertitel gaat het om grenzen in Afrika, Europa en het Midden-Oosten, maar Afrika speelt beslist de hoofdrol. Europa hangt er een beetje bij – met ook aandacht voor de complexe situatie in Baarle-Nassau / Baarle-Hertog – en het Midden-Oosten hangt hier nauw samen met Afrika. Sinds Schengen zijn we het in onze naaste omgeving niet meer gewend, maar voordat dit verdrag in werking trad, betekende ook (vrijwel) elke grensovergang in Europa een contact met een streng ogende douanier waarbij je wist dat tegenspraak geen optie was. In de landen die Weijburg bereisde, betekent dat vaak onderhandelen voor of over een visum en een reeks aan eisen waaraan een backpacker zoals hijzelf vaak niet voldoet. Dan komt het aan op creativiteit, improviseren aan beide zijden en vaak een flinke portie geduld.
Zelf ben ik bij lange niet zo bereisd als Weijburg, maar ik herinner me een bezoek aan Praag in 1980 waarvoor ik op de ambassade in Den Haag een visum moest halen, ik aan de grens in de trein eerst door norse douaniers en even later door een vriendelijke, maar erg nieuwsgierige man in burger de maat werd genomen en ik verplicht werd zoveel geld te wisselen en op te maken dat ik in boeken- en platenwinkels besmuikt de kapitalist uithing. Feitelijk ging het om weinig geld, maar voor de andere klanten in de zaak was dat vast anders. Waar Weijburgs verhalen mij nog meer aan doen denken, zijn de verhalen die ik hoorde van medestudenten die slavistiek, afrikanistiek of antropologie studeerden en die exotischer reisden dan ikzelf. Die verhalen maken de avonturen van Weijburg wel herkenbaar en ze maken dat ik hem niet van overdrijving verdenk.
Monty Python
Dat laatste is niet onbelangrijk, want regelmatig beschrijft hij in dit boek situaties die zo absurd lijken dat je eerder denkt aan een act van Monty Python dan aan een waar gebeurd verhaal. Wat die verhalen vooral goed illustreren, is ook hoe macht corrumpeert. Gewone mensen lijken allemaal vriendelijk en bereid te helpen, maar zodra iemand een functie bekleedt die macht geeft – al is het maar op de meest afgelegen grenspost tussen Algerije en Niger – dan dreigt die macht al snel grenzeloos te worden. Uitzonderingen daarop bestaan ook, zoals de grenswacht die Weijburg als het ware adopteert en enkele dagen in zijn huis kost en inwoning biedt – en tegelijk in zijn dorp pronkt met zijn Europese gast. Soms zijn de verhalen hilarisch, soms ook spannend, maar de veelheid aan grenzen gaat ook een beetje tegen dit boek werken. Om dit boek volledig te genieten, is het wellicht beter om niet te proberen het in een ruk uit te lezen, maar het af en toe een dag of twee dagen terzijde te leggen en dan weer een nieuwe grens over te gaan.
Vaak krijg je als lezer ook achtergronden over de bezochte landen of een stukje geschiedenis over de betreffende grens. Die informatie droeg zeker voor mij bij aan de leesbaarheid en soms bleef ik daarbij op mijn honger zitten. Dan moeten er weer wat toeren worden uitgehaald om een grens over te komen en blijft het daarbij. Als lezer beland je dan als het ware in een witte vlek op de kaart. Wat ik ook mis, zijn illustraties. Die zijn er wel, met uiteraard ook kleurenprenten van Weijburgs hand – waaronder ook steeds verhelderende kaartjes – maar ik zou zo graag ook meer van de doorkruiste landen en de gepasseerde grensgebieden zien.
Meeslepend
Waar we zelfs nog een klein serietje foto’s krijgen, is het verslag van de reis per Nile Steamer gedurende zo’n tien dagen door de Grote Sudd, een onmetelijk moeras in Zuid-Soedan waar de Witte Nijl doorheen stroomt. De beschrijving is beeldend en het verslag ronduit meeslepend en het is dus naar verhouding ruim geïllustreerd, maar nog ging ik als vanzelf op het internet op zoek naar nog meer plaatjes om mij een voorstelling te kunnen maken van dit fascinerende gebied.
Voor wie ook graag reist in een leunstoel met een boek op schoot, is Grensgevallen zeker een aanrader. Het boek is goed geschreven, letterlijk en figuurlijk beeldend en nodigt uit om ook over de grenzen van het boek heen te kijken op zoek naar aanvullende informatie. Een wie weet, ook de leunstoelreiziger kan op het idee worden gebracht om zelf maar weer eens een grens over te gaan. Momenteel is dat lastig, maar alles is tijdelijk.
Rolf Weijburg, Grensgevallen. Over grenzen in Afrika, Europa en het Midden-Oosten. Eigen beheer / Eindhoven: Lecturis 2020, 311 pp., ISBN 978-90-9033376-2, pb., € 19,95.
© Brabant Cultureel 2020