De coronacrisis vormt een dankbare inspiratiebron voor menig fotograaf en beeldend kunstenaar. De Bredase kunstenares Noortje Haegens maakte tijdens de eerste lockdownperiode dagelijks bij zonsondergang een foto van de avondhemel door het raam van haar trappenhuis. De serie resulteerde in een bijzonder fotoboek.
door Joep Eijkens
Hoe breng je als fotograaf de coronacrisis in beeld? Er zijn talloze onderwerpen waarmee dat mogelijk is, van mensen met mondkapjes tot operatiekamers, van lege caféterrassen tot anderhalve-meterpijlen op het trottoir. Maar je kunt het ook indirect doen, zoals Noortje Haegens (Eindhoven 1985) deed met haar fotoboek Quarantaine uitzicht. Het boek bevat 81 foto’s van evenzoveel door de ondergaande zon gekleurde avondhemels, gezien door het raam van haar trappenhuis. Haegens maakte de foto’s dagelijks van 15 maart 2020 – toen Nederland op slot ging – tot en met 1 juni 2020 en gaf ze enkel de opnamedata van maand en dag als titel.
Het is in de fotografie een beproefd recept om een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld een landschap, diverse malen onder wisselende omstandigheden op verschillende tijdstippen vast te leggen en de daaruit resulterende serie te exposeren en/of te boek te stellen. Bekende voorbeelden van Nederlandse fotografen uit het afgelopen decennium zijn When I Open My Eyes (2012) van Wout Berger en New Horizons (2014) van Bruno van den Elshout. Berger fotografeerde jarenlang steeds hetzelfde stukje IJsselmeer vanaf een vaste plek voor zijn slaapkamerraam, Van den Elshout maakte in 2012 liefst 8785 opnames van ‘het uitzicht dat mij al mijn leven lang Rust en Ruimte geeft: de Noordzeehorizon’.
Ver weg
Het helder vormgegeven boek van Haegens is een stuk kleiner dan de bovengenoemde uitgaven. Het heeft een opvallend kobaltblauw omslag. Op de voorkant is een raam afgebeeld met een echt horretje waarachter een stukje is te zien van een paginavullende foto van een schilderachtige, enigszins weemoedig stemmende avondhemel. Op de daaropvolgende bladzijde staat een korte inleidende tekst waarin de fotografe onder meer schrijft: ‘Tijdens de quarantaine als gevolg van het coronavirus voelde buiten heel ver weg. Daarom besloot ik iedere avond tijdens de zonsondergang het uitzicht vanuit het raam in mijn trappenhuis te fotograferen.’ En: ‘Iedere avond weer is het bijzonder om het schouwspel van de zonsondergang en het spel van licht en wolken door het kader van het raam te ervaren. Het heeft iets meditatiefs en voelt soms zelfs als een spirituele ervaring.’
Haar steeds vanuit dezelfde positie genomen foto’s laten niet alleen de avondhemel zien, maar ook het raamkozijn en een stuk van de muren daaromheen plus plafond. Haegens fotografeert dus zowel het binnen als het buiten. En op die manier, kun je zeggen, laat zij zien hoe mensen die tijdens de quarantaine noodgedwongen binnen zitten, alleen nog via een raam in contact staan met de buitenwereld. Dat doet denken aan gevangenen in een cel.
Het is jammer dat de foto’s niet steeds op hetzelfde formaat in het boek zijn gereproduceerd, bij voorkeur één foto per spread, zoals bijvoorbeeld bij 24 03 en 02 04 wel het geval is. Het zou vermoedelijk voor meer rust en eenheid hebben gezorgd. Maar ja, op die manier zou het boek een stuk dikker zijn geworden, dus duurder en moeilijker uit te geven. Bovendien geven de wisselende formaten ook iets speels, iets dynamisch aan het geheel en gaan de foto’s meer ‘samenwerken’.
Condensstrepen
Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe groot de variatie is van kleuren en vormen aan de avondhemel. Je weet het wel, maar gaat er bewuster naar kijken dankzij een kunstenares als Noortje Haegens. Het is alsof zij wil zeggen: ook met alle beperkingen die de coronacrisis met zich meebrengt, kunnen we nog schoonheid ervaren. Als je maar weet te kijken. Een paar keer is de maan te zien, meestal een sikkeltje. En heel af en toe ook condensstrepen die vermoedelijk wijzen op een zeldzaam overvliegend vliegtuig, het enige teken van menselijke aanwezigheid. Zoals gezegd eindigt de serie op 1 juni. Vreemd om nu te beseffen dat veel mensen toen het idee hadden dat het einde van de crisis in zicht kwam.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie in een nieuw tabblad.
In het boek is ook een tekst opgenomen van tuin- en landschapsontwerper en theaterregisseur Michel Lafaille. Het trappenhuisraam van Haegens doet hem denken aan het zolderraam waardoorheen Anne Frank in het Achterhuis de lucht en vogels kon zien, schrijft hij onder meer. En hij vervolgt: ‘Anne Frank verlangde naar de natuur toen zij verborgen zat en zich als een vogel in een kooi opgesloten voelde, in angst voor een groot gevaar daarbuiten en alleen de gedachte aan de vrijheid van de natuur kon haar troost schenken. Die parallel raakte mij, want het beeld van Noortje laat ook zien dat wij opgesloten zaten, ons moesten verstoppen voor een groot gevaar.’ Helaas, de verleden tijd die Lafaille hier bezigt, is inmiddels achterhaald, zo weten we.
De publicatie van Quarantaine uitzicht werd mede mogelijk gemaakt door KunstLoc Brabant, het Prins Bernard Cultuurfonds en crowdfunding platform Voordekunst. De boekpresentatie bij Pennings Foundation in Eindhoven, die oorspronkelijk op 18 oktober 2020 zou plaatsvinden, is voor onbepaalde tijd uitgesteld. Vanwege de corona.
Noortje Haegens, Quarantaine uitzicht. Met teksten van Noortje Haegens en Michel Lafaille. Grafisch ontwerp: Michelle Sipers. Den Haag: Uitgeverij KOMMA/d’jonge hond 2020, 74 pp., ISBN 978-90-830655-6-4, pb., € 24,95.
© Brabant Cultureel 2020