Sander van Vlerken is ruim een jaar uitgever van de prestigieuze uitgeverij Athenaeum in Amsterdam. Hoog tijd om eens van hem te horen hoe het hem daar bevalt. Hij werd geboren in Beek en Donk (1970), woont in Vught en is – voor alle duidelijkheid – geen familie van de interviewer.
door Peter van Vlerken
Voordat Sander van Vlerken de overstap maakte naar Athenaeum werkte hij zestien jaar bij uitgeverij De Geus in Breda. Die had zich kort daarvoor gevoegd bij de Singel Uitgeefgroep in Amsterdam waarvan ook Athenaeum deel uitmaakt.
“Anderhalf jaar geleden vroeg mijn directeur, Paulien Loerts, of ik wilde nadenken over het uitgeverschap bij Athenaeum-Polak & Van Gennep. De positie was al een tijdje vacant op dat moment, maar ik had de vraag niet aan zien komen. Athenaeum geeft naar mijn idee boeken uit van een dusdanig hoog niveau dat je daar alleen met de allerbeste papieren en ervaring leiding aan kunt geven. Ik heb in ruim twintig jaar boekenvak best wat ervaring opgebouwd, maar oog in oog met een kast vol Athenaeum-boeken werd ik heel snel heel nederig. Van Plato tot Tom Holland, en van Flaubert tot Elsschot, er zit zoveel schitterends in het fonds…”
“Omdat het een interne vacature was binnen de Singel Uitgeefgroep, kende ik de aanstaande directe collega’s al. Redacteur Rob Zweedijk, die al twintig jaar bij Athenaeum werkt, en ik hebben lange gesprekken gevoerd over welke richting we op willen en dat bleek direct verrassend sterk overeen te komen. En ook met collega Annette Portegies, uitgeefster van Querido, en met Paulien, heb ik lang gesproken over de kansen, de richtingen en de plannen voor Athenaeum. Toen dat eenmaal duidelijk werd, heb ik de stap gezet en ik ben er eenvoudigweg erg blij mee.”
Een van je laatste wapenfeiten bij uitgeverij De Geus was het tot een bestseller maken van ‘De tolk van Java’, waarvoor Alfred Birney je uitgebreid heeft bedankt. Wat was je aandeel in dat succes?
“Ik kende de vroege romans van Alfred uit de tijd dat ik, onder jouw hoede, boeken besprak voor de VNU-kranten. [De interviewer is oud-kunstredacteur van het Eindhovens Dagblad, red.] Het waren benauwende romans waarvan vooral de beklemmende vader-zoonrelatie me was bijgebleven en natuurlijk de Indië-thematiek. Hij stuurde me De tolk van Java per mail, en ik heb er diezelfde dag een print van gemaakt.”
“Daarna heb ik zeker een maand om de enorme stapel papier heen gedraaid. Het was toen nog veel dikker dan hoe het in boekvorm is geworden. Het is vaak moeilijk om een auteur opnieuw te brengen die daarvoor jarenlang met weinig echt succes bij een andere uitgeverij is uitgegeven. Zeker als het een dik en dus ook duur nieuw boek is. Overtuig de boekhandel en de pers er maar eens van dat het deze keer wel gaat lukken. Uiteindelijk ben ik gaan lezen en vond ik het geweldig. Ik heb het mijn collega, redacteur Ad van den Kieboom, laten lezen en ook hij was erg enthousiast. Toen hebben we de stap gezet, samen met Alfred. Maar het was geen instant bestseller. De persontvangst was erg goed, maar ik denk dat we er niet meer dan 2500 van verkochten voordat het de Libris Prijs won. En daarna was het niet meer te stoppen.”
Heb je je benoeming bij Athenaeum daar mede aan te danken?
“Er spelen meerdere dingen natuurlijk, maar oog voor acquisitie was wel een van de speerpunten die Paulien Loerts had gezien. Behalve Birney was bijvoorbeeld ook Elisabeth Leijnse zeer succesvol bij De Geus. Haar dubbelbiografie van de freules De Jong van Beek en Donk (Strijdbare freules) had een jaar eerder de Libris Geschiedenis Prijs en de Biografie Prijs gewonnen en daar verkochten we uiteindelijk denk ik ook ruim veertigduizend exemplaren van.”
“Dat De Geus toen inmiddels bij Singel onderdak had gevonden, is allicht van grote invloed, anders was ik zeker geen uitgever geworden van Athenaeum.”
Je bent in de voetsporen getreden van het illustere duo Polak en Van Gennep. Johan Polak richtte zich als een soort dure hobby op het maken van mooie uitgaven van klassieke literatuur en wereldliteratuur in plaats van op winstgevende bestsellers. Zet je dat beleid voort, of geef je er een eigen draai aan?
“Het ontzag dat ik eerder noemde wanneer ik voor een kast met Athenaeum-boeken sta, geldt natuurlijk voor Johan Polak en Rob van Gennep die die kasten hebben gevuld. Ik denk dat we een aantal kernwaarden die zij koesterden nog steeds hoog proberen te houden. Kwaliteit bijvoorbeeld heeft de hoogste prioriteit.”
“We maken mooie, kwalitatief hoogstaande boeken voor een publiek dat daar best wat meer voor wil betalen. Maar er moet wel geld worden verdiend, anders sta je in een doodlopende straat. Maar dat lukt ook met onze uitgaven. En dus is Metamorfosen jaar in jaar uit leverbaar, verkopen wij ieder jaar zonder daar echt veel voor te hoeven doen behoorlijk veel Plato en is Seneca bij ons een gestage ‘seller’. De Perpetua-reeks, met de honderd beste literaire werken uit de wereldliteratuur, die weliswaar na de tijd van Johan Polak en Rob van Gennep is gestart, is een uitgeefprogramma in hun geest. Daarvan maken we nu de laatste tien uitgaven vol. Volgend jaar bijvoorbeeld geven we de beste verhalen van Tsjechov uit in een nieuwe vertaling van Hans Boland, en een nieuwe vertaling van Graham Greene’s The end of the affair.”
“Maar natuurlijk geef ik ook mijn eigen draai. Ik geef meer non-fictie uit, wil ook populair wetenschappelijk werk uitgeven, en ik heb, misschien toch een beetje in het DNA van Rob van Gennep, interesse in politiek die door begint te sijpelen met een boek van Ewald Engelen voor de Tweede Kamerverkiezingen en van Clingendael-expert Rem Korteweg over de Brexit.”
Zie je tendensen in de literatuur waar je met Athenaeum bij zou willen aanhaken?
“Voor de literatuur geldt zeker dat er meer en meer uitgeverijen werken aan onontdekte of eigenlijk vooral herontdekte klassiekers. Dat doen wij al jaren en zullen we ook blijven doen. Dit voorjaar onder andere Carson McCullers Gespiegeld in een gouden oog. Binnenkort komt DH Lawrence’ roman Kangoeroe uit die nog niet eerder in het Nederlands is vertaald, en recent Thomas Hardy’s De onbeduidende Jude, ook nog niet eerder vertaald.”
“Athenaeum is echter ook werelds georiënteerd: we geven ook grote (en grootse) romans uit het Japans en het Chinees uit van duizend jaar oud. We proberen de oerverhalen te vinden, in nauwe samenwerking met onze vertalers, en daar zitten parels tussen. Volgend jaar najaar komen we met een enorme vertaling van De droom van de rode kamer, een roman van 900.000 woorden in het midden van de achttiende eeuw geschreven door Cao Xueqin, meer dan tweeduizend bladzijden zal het worden waar drie vertalers negen jaar aan hebben gewerkt.”
“En zoals eerder gezegd, ik zie voor ons ook kansen in de populair-wetenschappelijke non-fictie, op gebied van geschiedenis, religie, maar ook sterrenkunde, neurologie, psychologie en filosofie. We kijken met enige afstand naar de wereld waarin we leven en dat kan juist ook met behulp van dit type boeken.”
Er wordt alom gemopperd over ontlezing. Boekhandels, waaronder die van Athenaeum, die vroeger onderdeel waren van de uitgeverij, moeten reorganiseren of verdwijnen zelfs. Jongeren lijken niet eens aan een boek te willen beginnen. Zing jij mee in die klaagzang?
“Het valt niet te negeren, maar klagen doe ik niet, want daar schiet je niets mee op. Wij geven bij Singel Uitgeverijen sinds enkele jaren audioboeken uit, en bij bepaalde uitgaven zie je een piek in jongere luisteraars, daar put ik hoop uit. Net als uit de gestage verkoopaantallen van de prachtige boeken van Querido Kind, ook in onze uitgeefgroep. Lampje van Annet Schaap bijvoorbeeld wordt door alle leeftijden gelezen.
Als je maar de bereidheid hebt om verhalen tot je te laten komen. En ik put ook hoop uit de grote aantallen studenten die ik bij lezingen en debatten in de zaal zie zitten en die vaak buitengewoon gearticuleerd hele intelligente opmerkingen plaatsen en vragen stellen.”
Extreemrechtse kringen vinden een rechtvaardiging voor hun xenofobe en reactionaire standpunten in de klassieke literatuur. Moet Athenaeum wel doorgaan met het uitgeven van de oude Grieken en Romeinen?
“Je kunt de klassieken moeilijk verwijten dat ze op uiteenlopende manieren worden geïnterpreteerd en voor uiteenlopende doelen worden benut.”
Van welke najaarsuitgaven van Athenaeum heb je hoge verwachtingen?
“20 oktober verschijnt Hart voor je brein, het nieuwe boek van Erik Scherder dat hij samen schreef met de in Breda wonende cardioloog Leonard Hofstra, over het effect van Nitric Oxide (een natuurlijk stikstof) op het hart en de hersenen. Erg inspirerend, over wat voeding en beweging doen met onze levensverwachting, onze kwaliteit van leven en met onze cognitie.”
“10 november verschijnt De wraak van Diponegoro, het nieuwe boek van Martin Bossenbroek (die met De Boerenoorlog de Libris Geschiedenis Prijs won). In dit boek beschrijft hij het begin en het eind van de kolonisatie van Indonesië aan de hand van twee grote episodes: de Java-oorlog en de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan, gezien door de ogen van vier hoofdrolspelers (Hendrik de Kock en Diponegoro, en later Huib van Mook en Soekarno). Geschiedschrijving in optima forma.”
“Als je zulke boeken uit kunt geven en met zulke auteurs samenwerkt, ligt het antwoord op je eerste vraag voor de hand.”
© Brabant Cultureel 2020