BredaPhoto moet niet toegeven aan eis van politieke correctheid

Een kunstwerk van de befaamde kunstenaar Erik Kessels is verwijderd van BredaPhoto onder dreiging van anonieme activisten op social media. Zij vinden dat de foto’s vrouwonvriendelijk zijn en alle clichés over vrouwen bevestigen. BredaPhoto is gegijzeld door politieke correctheid en dat is een gevaarlijk precedent.

door Emmanuel Naaijkens

Even dacht ik dat het ging om een sociaal experiment. Kunstenaar Erik Kessels monteert in het kader van BredaPhoto grote portretten van vrouwen op een skatebaan, waar jongeren met hun rollerskates overheen razen. Kort na de opening eisen activisten op sociale media verwijdering van de foto’s, omdat die de waardigheid van vrouwen zouden aantasten. Vervolgens ontstaat een hoop consternatie tussen voor- en tegenstanders, waarna Kessels onthult dat de foto’s onderdeel zijn van een project om de kwetsbaarheid van kunst en kunstenaars in tijden van sociale media zichtbaar te maken.

Het is dus geen experiment, maar bittere werkelijkheid. En de actievoerders van We are not a playground hebben er nog succes mee ook. Want de foto’s zijn inmiddels verwijderd en als het aan de activisten ligt komen ze nooit meer tevoorschijn. Zo blijkt uit hun statement dat daarmee met zoveel woorden censuur propageert.

Waarschuwen

Onder de titel Destroy their Faces wilde Kessels met zijn foto’s waarschuwen voor de negatieve kanten van wat wel ‘Insta-perfect’ (Instagram) wordt genoemd. Vrouwen en mannen die hun uiterlijk met behulp van digitale middelen of met cosmetische chirurgie oppoetsen om op sociale media toch vooral indruk te maken. Met als risico dat zij hun uiterlijk verminken. De foto’s tonen geen bestaande personen, maar zijn kunstmatig samengesteld met een computerprogramma uit een fotobestand van zo’n achthonderd mannen en vrouwen die hun uiterlijk hebben veranderd.

Maar aan die achterliggende gedachte hadden de actievoerders geen boodschap. Het werk van Kessels ‘doet niets anders dan clichés in onze beeldcultuur versterken, terwijl het de keuzes die mensen hebben gemaakt met betrekking tot hun eigen lichaam te schande maakt en degradeert. Er is geen excuus voor het ongebreidelde seksisme, racisme en andere vooroordelen die nog steeds zo diep geworteld zijn in onze culturele instellingen.’ Zo menen zij. Dat Kessels bekend staat als een integere kunstenaar doet niet ter zake.

Wie de initiatiefnemers van deze actie zijn is niet bekend, zij willen niet uit de anonimiteit treden en het internet biedt hen wat dat betreft een schuilplaats. Of zij uit Nederland komen of uit het buitenland is niet duidelijk. Zij verwijzen naar de tweeduizend mensen die de Engelstalige petitie inmiddels hebben ondertekend. Een uitnodiging om een gesprek aan te gaan met de organisatie van BredaPhoto en Erik Kessels hebben zij afgeslagen. Die moeten eerst diep door het stof voor hun ‘onverantwoord gedrag’. Wat doet denken aan de praktijken van de Culturele Revolutie in China, of aan de klopjacht van de Amerikaanse senator Joseph McCarthy tegen vermeende communisten, waar ook kunstenaars het slachtoffer van werden.

Cancel culture

Waar we hier met te maken hebben, is het verschijnsel ‘cancel culture’, afrekenen met alles wat niet in denkraam past van een persoon of een groep. De roep om standbeelden te verwijderen die een relatie zouden kunnen hebben met het slavernijverleden is er een voorbeeld van. Of de schrijver Robert Vuijsje, die voor de Volkskrant driehonderd mensen over hun land van herkomst interviewde. Hij vertelde na afronding van de serie dat hij zowel door extreem-rechts als extreem-links ter verantwoording werd geroepen en door sommige activisten het stempel ‘racist’ kreeg opgeplakt.

Maar cancel culture is ook een manier van denken die leidt tot nieuwe taboes, tot het affakkelen van iedereen die er anders over denkt. Heilig overtuigd van het eigen gelijk is er ook geen behoefte aan een dialoog. Het veronderstelde kwaad moet met wortel en tak worden uitgeroeid.

Schuren

Politieke correctheid is waar het om draait. En dat staat op gespannen voet met kunst en de kunstenaar. Die moet autonoom, zonder druk van buitenaf, in zijn of haar kunstwerk zijn of haar visie kunnen verwoorden. Want zoals je tegenwoordig weer hoort als het gaat om de waarde cultuur in barre tijden: ‘Kunst moet schuren, controversieel zijn’. De toeschouwer kan en mag het daar hartgrondig mee oneens zijn en dat zelfs luidkeels uitschreeuwen. Maar niet eisen dat het kunstwerk wordt verwijderd of zelfs vernietigd. Dat zijn praktijken in totalitaire landen waar kunstenaars achter slot en grendel verdwijnen. Als vrijheid van meningsuiting alleen nog de eigen mening (of oprisping) geldt, dan is de vrijheid dood en is er ook geen ruimte meer voor debat. Het is dan ook tekenend dat de actievoerders een uitwisseling van argumenten uit de weg gaan.

Dat de actievoerders nu hun zin hebben gekregen, is een gevaarlijk precedent. Skatepark Pier15 zegde samenwerking op, onder druk van sponsors. Teamleider Rinse Staal zegt daarover in BN/DeStem dat hij zijn rug recht had gehouden als Pier15 meer subsidie van de overheid had gekregen en niet afhankelijk was geweest van bedrijven. Het is dus BredaPhoto niet aan te rekenen, maar het zal zijn weerslag hebben op het fotofestival. Wat als er actie wordt gevoerd tegen andere fotoprojecten? Of als foto’s van Chinese fotografen worden getoond die het regime in Peking onwelgevallig zijn? Gaat daar dan ook het zwarte doek overheen?
Het festival dient voor zijn geloofwaardigheid krachtig stelling te nemen tegen deze rücksichtlose inperking van de artistieke vrijheid van de kunstenaar. 

© Brabant Cultureel 2020

Breda Photo over verwijderen kunstwerk
Petitie van actiegroep We are not a playground 
Robert Vuijsje in De Volkskrant