Op donderdag 6 augustus begon het theaterfestival Boulevard in ’s-Hertogenbosch op een ongekende wijze. Dat wil zeggen: in vrijwel doodse stilte. Het coronavirus dwong de organisatie van het festival om het programma voor deze zesendertigste editie sterk uit te kleden. En dan is er ook nog eens die tropische hitte.
door Emmanuel Naaijkens
De Parade in ’s-Hertogenbosch ligt er op deze bloedhete donderdagmiddag 6 augustus 2020 min of meer verlaten bij. Aan de voet van de Sint-Janskathedraal grote terrassen van de lokale horeca die hoopt nog iets van een verliesgevend seizoen goed te maken. Slechts hier en daar gasten die aan een glaasje nippen. Aan de ingangen hangen dispensers waar de gasten hun handen moeten ontsmetten, misschien wel hét symbool van de pandemie, veroorzaakt door covid-19.
Bruisend
Hoe anders was het beeld in voorgaande jaren rond deze tijd. De Parade was steeds het bruisende middelpunt van theaterfestival Boulevard. Met talloze grote en kleine tenten waar artiesten hun kunsten vertoonden, waar duizenden bezoekers zich laafden aan het bier of zich tegoed deden aan een lekkere hap. Families slenterend over het festivalterrein, zich vergapend aan het alternatieve volk.
Maar de Boulevard van 2020 zal de boeken ingaan als de editie met een sterk uitgekleed programma. De strenge maatregelen om het verraderlijke coronavirus te bedwingen, maakten het voor de organisatie onmogelijk om een volwaardig programma samen te stellen. Afzender Boulevard is de titel die werd bedacht voor deze bijzondere editie. De bezoekers moeten het doen met een beperkt aantal optredens en voorstellingen, onder strikte condities bovendien. En dat maakt dat de Boulevard dit jaar vrijwel onzichtbaar is in het straatbeeld, alle inspanningen ten spijt.
my shadow used to have a density is de titel van een van de producties die wel doorgang kunnen vinden. De van oorsprong Italiaanse theatermaker Francesca Lazzeri heeft zich voor haar voorstelling laten inspireren door het virus dat wereld in een houdgreep heeft. Zij wil, zo staat in de toelichting, de sociale en emotionele consequenties van de covid-19-pandemie onderzoeken.
Richting
Hoewel, voorstelling is niet het woord dat de lading dekt. Het is een mix van een performance en een installatie, wat kenmerkend is voor de richting die festival Boulevard is ingeslagen. De klassieke theatervorm – meer specifiek toneel – staat minder prominent op het programma. Producties schurken steeds meer aan tegen beeldende kunst. Maar hoe het ook zij, Lazzeri heeft voor deze Boulevard een intrigerend concept bedacht. my shadow used to have a density wordt uitgevoerd door één speler, in aanwezigheid van één bezoeker. Volstrekt coronaproof dus.
Plaats van handeling is een groot, leeg complex aan de Prins Bernhardstraat waar ooit de telefoondienst van de PTT was gehuisvest. Een robuust gebouw dat dateert van na de oorlog en van waaruit via telefoonlijnen in de samenleving steeds meer onderlinge verbindingen werden gelegd. In die zin staat het symbool voor de periode van de wederopbouw en aansluitend de groeiende welvaart, een tijd waarin onderlinge communicatie een steeds grotere rol speelt. Gelukkig is het gebouw van de sloop gered (er komen appartementen in) en behoort het nu tot ons erfgoed.
Ontvangst
Voor de performance van Lazzeri moet de bezoeker zich melden in de voormalige ontvangsthal van het telefoniegebouw. Na een riedeltje over gezondheid en een moment van wachten, volgt onder begeleiding van een speler (?) een tocht door lange, kale gangen waar vrijwel alles van materiele waarde is gestript. Bij de ingang van de ruimte waar de performance plaatsvindt, ligt een koptelefoon klaar, verbonden met een iPhone. Een mooi contrast: een mobiele telefoon in een gebouw waar het ooit draaide analoge koperdraadverbindingen. Via de iPhone kan de bezoeker communiceren met de acteur, legt de begeleider uit. En o ja, voor je verder gaat: handen ontsmetten onder de dispenser!
De deur gaat open en ik beland in een lege, voormalige productiehal, maar die blijkt het voorportaal naar een nog grotere ruimte. In het midden bevindt zich een figuur in een ijzeren constructie. Ik zal geen details onthullen, maar geconfronteerd met dat beeld vraag ik me af of dit een psychologische proef is. Moet je als toeschouwer ingrijpen als de acteur zich in een benarde, misschien wel levensbedreigende situatie bevindt? Vergelijk het met wat in de psychologie bekend staat als het omstanderseffect. Onder het oog van veel getuigen dreigt iemand te verdrinken en niemand grijpt in, want iedereen lijkt verlamd.
Zie ik wat ik zie? Theater is tenslotte illusie, dus het veronderstelde gevaar is niet echt. Maar stel dat… ik sta aan de grond genageld. De figuur in de constructie spreekt verlossende woorden als hij in mijn koptelefoon zegt dat ik dichterbij moet komen.
Houdini
‘Waar denk je aan als je me ziet?’
‘Houdini…?’
Maar dat is geen goede vergelijking, want ondanks dat de figuur stevig is ingesnoerd, is hij niet bezig zich te bevrijden. Dan vertelt hij dat hij die ochtend naakt voor de spiegel stond en zich voor de geest probeerde te halen wat zijn verwachtingen waren op vijftienjarige leeftijd.
‘En wat waren uw verwachtingen van het leven?’
Poeh, dat is nogal een vraag. Ik antwoord dat ik inmiddels op een leeftijd ben dat ik ver terug kan kijken. ‘Je levenspad is niet als een kaarsrecht, gegraven kanaal ontworpen op een tekentafel. Voor mij is het leven als een meanderende beek, onvoorspelbaar. In de buitenbochten kalft het zand af, maar in de binnenbocht, waar de stroomsnelheid lager is, daalt het neer, zo verandert de loop van een beek. Werk, inkomen, relatie, kinderen, gezondheid – er zijn zoveel factoren die van invloed zijn. Ik geloof niet zo erg in het maakbare leven, in dat rechte kanaal.’
Een mooie filosofische metafoor beaamt de figuur, maar tot een echte dialoog komt het verder niet. De ongemakkelijke houding waarin de figuur zich bevindt is een obstakel, maar ook de soms lastige communicatie via de iPhone draagt daar aan bij. Na twintig minuten is de sessie voorbij en moet ik koptelefoon en iPhone op een standaard achterlaten. Als de deur achter me dichtslaat kom ik in een halletje waar een digitale klok de tijd wegtikt en op drie beeldschermen de ruimte is te zien waar de performance zich afspeelde. Ben ik al die tijd bespied? Zijn er beelden opgenomen? Of was het voor de veiligheid?
Naar mijn gevoel kwam de performance nog niet helemaal uit de verf, maar ik was dan ook en van de eerste bezoekers. Het rendez-vous met de figuur heeft mij wel aan het denken gezet. En daar ging het de makers om.
Voorstelling: my shadow used to have a density. Concept en regie: Francesca Lazzeri. Spel (afwisselend): Charlotte Gillain, Anna Bentivegna, Gerben Vaillant, Rob Smorenberg, Esther Snelder en Dennis Tiecken. Gezien donderdag 6 augustus 2020.
© Brabant Cultureel 2020