Pieter Wiegersma was museumdirecteur, beeldend kunstenaar en ook schrijver

Pieter Wiegersma (1920-2009) was beeldend kunstenaar, schrijver en de eerste directeur van Museum De Wieger in Deurne. Precies een eeuw na zijn geboortejaar wordt hij in Museum De Wieger geëerd met een overzichtsexpositie. Een aantal monumentale kunstwerken – de glas-in-loodramen – zijn op verschillende locaties in Deurne te bezichtigen. Samen met VVV Deurne is een fietsroute uitgezet.

door Irma van Bommel

Pieter Wiegersma was de tweede zoon van de bekende schilder-dokter Hendrik Wiegersma en Nel Wiegersma. Op foto’s uit de tijd dat Hendrik en Nel beeldende kunstenaars en schrijvers uit binnen- en buitenland in Deurne op bezoek kregen, is vaak ook Pieter te zien.

Hij voelde zich thuis in het kunstenaarsmilieu van zijn vader en onderhield met velen contact. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij de nalatenschap van zijn vader, diens kunstwerken maar ook de verzameling kunst van bevriende kunstenaars, zou veiligstellen door een museum op te richten. Twintig jaar lang, van 1965 tot 1985, was hij de eerste artistiek directeur van Museum De Wieger, eerst in het Dinghuis, later in de dokterswoning De Wieger. De verzameling breidde hij uit met aankopen van figuratieve kunst uit het Interbellum.

Privéverzameling

Veel werken uit het bezit van de familie vonden echter ook hun weg naar de vrije markt. Door aankopen van kunstwerken en verwerving van documentatiemateriaal hebben Lex en Leonie van de Haterd op hun beurt veel van de nalatenschap van Hendrik Wiegersma weer samengebracht. Aan hun privéverzameling wordt later dit jaar een expositie gewijd. Lex van de Haterd neemt al sinds 2015 de taak van (onbezoldigd) artistiek directeur van De Wieger op zich en organiseerde tal van exposities en verzorgde diverse publicaties.

Juist die publicaties, gericht op nieuw onderzoek, zorgden voor verdieping. Zijn inspanningen hebben er ongetwijfeld toe bijgedragen dat ook de gemeente Deurne weer het belang van het museum is gaan inzien en er nu weer financiële ruimte is voor de (parttime) aanstelling van een directeur, Katjuscha Otte. Zij neemt ook weer de managementtaken op zich, die voorheen bij het bestuur lagen. Van de Haterd zag en ziet zichzelf meer als conservator. Hij is ook de curator van de expositie van Pieter Wiegersma.

Van de Haterd was al jaren geïnteresseerd in de kunst en literatuur van het interbellum, vooral in de kring rond Hendrik Wiegersma. En hij was ook al jaren bevriend met Pieter Wiegersma. In 2000 gaf hij een boek uit: Bloemen in het zand. Pieter Wiegersma, een oeuvre. Dat verscheen ter ere van de tachtigste verjaardag van de kunstenaar, aan het eind van zijn werkzame leven. Het is zo volledig dat een update niet nodig is. En het is ook nog steeds te koop.

Glazenier

Pieter Wiegersma maakte vooral naam als toegepast kunstenaar. Al heel jong – op achttienjarige leeftijd – voltooide hij in twee jaar tijd de opleiding tot glazenier aan de kunstnijverheidsschool in Arnhem. Dat hij daar al jong naartoe ging was het gevolg van het feit dat hij was weggestuurd van school, de HBS op kostschool Rolduc. Later kon hij smakelijk vertellen over zijn tijd op Rolduc.

Zijn eerste glas-in-loodramen maakte hij naar ontwerp van zijn vader, maar al gauw voerde hij eigen ontwerpen uit. Al vroeg maakte hij ook glasmozaïeken. Vijf vaste glaswerken van hem zijn te zien in De Wieger, verspreid over de gebouwen. In de expositie zijn enkele kleine gebrandschilderde werken opgenomen, maar de meeste werken zijn monumentaal en ontworpen en vervaardigd voor een specifiek gebouw. In Deurne zijn nog veel werken van zijn hand te zien. Langs die locaties is een fietsroute uitgezet.

Een van de eerste glas-in-loodramen die Pieter Wiegersma maakte, was van een naakte, liggende vrouw met een weegschaal en een zwaard naast zich op de grond. Zij is de personificatie van de Gerechtigheid. Rondom haar zweeft de tekst ‘SIR ESUCI TARÃ?’, waarvan de betekenis lang onduidelijk was. Anders gegroepeerd staat er ‘SI RESUCITARÃ?’, wat in het Spaans ‘Zal zij heropstaan?’ betekent. Het geheel verwijst naar de coup die Francisco Franco in 1939 pleegde en waarmee hij de democratische regering in Spanje omverwierp.

Picasso

De meeste voorstellingen hebben echter een bijbels thema. Veel ramen werden immers gemaakt in opdracht van kerken. Dertig jaar lang heeft hij zich voornamelijk toegelegd op monumentale glas-in-loodramen. Als gevolg van de ontkerkelijking kwam daar eind jaren zestig een eind aan. Hij ging zich toen richten op andere vormen van toegepaste kunst.

Ontwerpen voor glasobjecten (schalen) voerde hij zelf uit. Zijn ontwerpen voor keramiekobjecten liet hij uitvoeren in het Zuid-Franse Vallauris, waar ook Picasso zijn keramiek liet uitvoeren. Ontwerpen voor tapijten, in opdracht van stadhuizen en ziekenhuizen, werden geweven door De Uil in Amsterdam.

Ook ontwierp hij sjaals en juwelen. Die juwelen, een combinatie van steen en metaal, werden uitgevoerd door Willem Noyons in Utrecht. De stenen waren gepolijste kiezels die Wiegersma vond op het strand bij zijn tweede huisje aan de Middellandse Zee in Frankrijk.

Ook was Wiegersma als vrij kunstenaar actief. Hij maakte litho’s, goudopalines, aquarellen, gouaches en schilderijen en zelfs objecten van houten latten.

In de expositie is duidelijk te zien dat hij in meerdere media talentvol was. Hoewel de tijdgeest in zijn werken doordringt, ging hij in zijn vrije werk zijn eigen weg en trok hij zich weinig aan van heersende stromingen.

Tijdsbeeld

Maar vooral als schrijver is Pieter Wiegersma interessant. In 1982 stelde hij het boek Hendrik Wiegersma, Enkeling in Meervoud samen, waarvoor Maarten Beks de tekst schreef. In de jaren negentig sloeg hij zelf aan het schrijven, verhalen en anekdotes die een prachtig tijdsbeeld geven en bovendien veel informatie bevatten over Hendrik Wiegersma en de kunstenaars en schrijvers die bij hen in De Wieger over de vloer kwamen. Postbode van de hemel (1997) en Vriendschap in enveloppen (2000) zijn nog steeds erg leuk om te lezen. In een mooi handschrift en in een vlotte stijl schreef hij de verhalen op. Leonie van de Haterd typte alles uit. “En ik zette alles in een moderne spelling.” Vervolgens werden de teksten door Lex van de Haterd geredigeerd. “Pieter gebruikte veel bijvoeglijk naamwoorden. Door er een paar te schrappen werd het beter leesbaar. Maar altijd alles in overleg met Pieter.”

Alle publicaties liggen in een vitrine, ook met recensies. Zo plaatste het tijdschrift Plus in 1997 na publicatie van Postbode van de hemel een uitspraak van Pieter als kop: “Mijn vader was een verlicht despoot, een victoriaans figuur met het devies: Luisteren en bek houden.” Dat zoon Pieter kon gedijen naast een grote persoonlijkheid als Hendrik Wiegersma is eigenlijk een wonder.

De expositie ‘Pieter Wiegersma, veelzijdig begaafd’ is
t/m 13 september 2020 te zien in Museum De Wieger te Deurne.

Lex van de Haterd (samenstelling), Bloemen in het zand. Pieter Wiegersma, een oeuvre. Haarlem: In de Knipscheer 2000, 104 pp, ISBN 90-6773-024-6, pb., € 19,95.

www.dewieger.nl

www.indeknipscheer.com

Meer over Lex van de Haterd op Brabant Cultureel:
Beelden die voorop lopen, de covers van De Gemeenschap

© Brabant Cultureel 2020

Toelichting foto: In dit artikel stond eerder een andere groepsfoto waarin de persoon naast Ossip Zadkine was geïdentificeerd als Pieter Wiegersma. Een lezer heeft terecht opgemerkt dat het om diens broer Friso ging. Daarom is deze foto vervangen door een foto waar de (jonge) Pieter Wiegersma wel op staat.