Toos Nijssen maakt iedere dag een tekening als afsluiting van de dag

Toos Nijssen maakt iedere avond een of meerdere tekeningen en plaatst die op Facebook, met een tekst die als titel fungeert en met een verwijzing naar muziek op YouTube. Tien jaar geleden begon zij met het iedere dag maken van tekeningen. Ze selecteerde er tweehonderd en stelde daarmee een boek samen dat ze onlangs in eigen beheer uitgaf.

door Irma van Bommel

In het atelier van beeldend kunstenaar Toos Nijssen (1961) in Strijp in Eindhoven is van alles te zien. Toch maakt Nijssen excuses dat het vrij leeg is, omdat veel werken zich nu bevinden in een installatie in Museum Rijswijk, in de expositie van de Papier Biënnale. In het atelier ligt een rood, rond vloerkleed. Daarop staan wat tekeningen van figuren op stokken. Ik herken de installatie in Rijswijk van een foto op Nijssens Facebookpagina. Hier, in het atelier is duidelijk een proefopstelling gemaakt. “Maar in Rijswijk bestaat het rode kleed uit papiersnippers”, licht Nijssen toe. Op het kleed in het atelier ligt een stapel aquarellen. Ongetwijfeld zijn dit de tekeningen die zijn opgenomen in het boek Tweehonderd dagen tekenen, dat tijdens de opening van de Papier Biënnale werd gepresenteerd.

Masker

Wat ook in het atelier te zien is, is een soort tent, een kubusvormig frame met doeken. Het komt me bekend voor, maar ik kan het niet direct plaatsen. Nijssen helpt me op weg. Hierin zijn (en worden nog steeds) de videoportretten opgenomen waarmee zij naam maakte. Nijssen maakt videoportretten van mensen door ze heel lang voor een camera te laten zitten. Net zo lang tot de geportretteerden hun masker laten vallen en hun ware zelf tonen. Het tonen van emoties roept bij de beschouwer, ook bij hen die de geportretteerden niet kennen, associaties en herkenning op.

Toos Nijssen is een veelzijdig kunstenaar. Ze werkt met verschillende media en materialen. Verbindende factor is dat het telkens gaat om het vastleggen van emoties. In haar tekeningen, liever gezegd aquarellen, heeft zij een eigen, poëtische stijl ontwikkeld. De tekeningen die ze dagelijks op Facebook plaatst, roepen bij mensen, gezien de opmerkingen die geplaatst worden, ook associaties en herkenning op.

Momentopname

Voorin het boek is een foto van Toos Nijssen opgenomen van tien jaar geleden, toen ze begon met het dagelijks maken van een tekening. De tekst over de foto heen is veelzeggend. ‘Time is relative …’. De tekeningen zijn telkens een momentopname en ze zijn gebonden aan een gemoedstoestand en een locatie. Toch dateerde Nijssen de tekeningen niet, want achteraf zijn stemming en locatie niet relevant. De tekeningen worden tijdloos. Ook de over de foto geplaatste tekst ‘Meet my friends and me’ is veelzeggend. Haar ‘vrienden’ zijn de archetypen, de verschillende stemmingen. En via die vrienden leren we het een en ander over de kunstenaar.

“Tekenen is voor mij een uitlaatklep, een mooie afsluiting van de dag. Het voelt als thuiskomen en dat sluit mooi aan bij het thema van de Papier Biënnale, ‘Thuis’. Ik leid een vrij nomadisch bestaan. Vanwege mijn werk voor het Van Abbemuseum ben ik vaak en route voor begeleiding van kunsttransporten en het opbouwen en afbreken van exposities. Ik neem altijd een klein verfdoosje mee op reis en enkele vellen aquarelpapier.” Het formaat van het aquarelpapier is 27 x 35 cm en dat is ook het formaat van het boek. “Reizen vormen een inspiratiebron voor mijn tekeningen.” Onbewust laat ze zich beïnvloeden door oosterse, Indiase kunst.

“Ik werk intuïtief. Ik begin zomaar, vanuit het niets, dus zonder vooropgesteld idee. Tekeningen zijn verwijzingen naar persoonlijke ervaringen, herinneringen. Het moet bij mij van binnenuit ontstaan, het moet iets van mij zijn.” Terugkerende thema’s zijn de positie van de vrouw, emancipatie, maar ook kwetsbaarheid. “Ik ga niet iets tekenen omdat het thema actueel is. Tekenen is vaak een worsteling. Er komen weleens dingen uit die ik niet wil. Dat zijn mijn donkere dagen.” De tekeningen raken aan een droomwereld, het onderbewuste.

Ogen

In de tekeningen van Nijssen zien we vaak natuurlijke elementen. “Ik ben vaak en graag buiten, in de bossen.” Takken in combinatie met fantasie dier-mensfiguren zien we veelvuldig in haar tekeningen. “Ook ogen komen vaak terug in mijn tekeningen. Ze verwijzen naar het zien, het kijken.” De gewaden moeten we niet zien als boerka’s, maar als omhulsels voor kwetsbare figuren die zich willen beschermen.

“Muziek is ook heel belangrijk voor mij. Titels of woorden in titels verwijzen vaak naar een muziekstuk. Achterin het boek zijn muzieknummers opgenomen die horen bij een tekening. De titel verwijst naar een emotie, maar het hoeft niet altijd mijn emotie te zijn. Mijn werk kan bij mensen verschillende associaties oproepen, dat mag.

Voorbeelden van muziek bij de tekeningen
what else is there > youtu.be/ADBKdSCbmiM  
some days are better than others > youtu.be/qs1pZ9jPwA8 
seeds to heal the system > youtu.be/NBEDTeFzDQE 
wie ein diamant > youtu.be/bo6m6iB53bE    
awaiting > youtu.be/2J3iDLXe7XY 
she > youtu.be/O040xuq2FR0
parliament of different people > youtu.be/ufdwmNnVM-Y

Betekenissen liggen niet bewust vast. Mijn werk heeft te maken met overleven in deze maatschappij, met contacten tussen mensen en met verbinding zoeken met je omgeving. Toch zit er ook humor in mijn werk. Humor werkt relativerend.”

Het idee voor een boek was er eerst. Deelname aan de Papier Biënnale kwam later. De coronatijd, de lockdown, bracht een periode van rust en daardoor een goede concentratie. Die heb ik benut om aan het boek te werken.” In het boek zijn teksten opgenomen van kunsthistorici Liesbeth Schreuder en Diana Wind. Diana Wind is nu conservator van Museum Rijswijk, maar eerder was zij directeur van Stedelijk Museum Schiedam en zij kent Nijssen al vanaf dat ze begon met de videoportretten. Nijssen maakte tot nu meer dan duizend portretten, ook een van Wind. Wind volgt Nijssen al geruime tijd via Facebook en nodigde haar een jaar geleden uit voor de Papier Biënnale.

De vormgeving van het boek lag in handen van Ron Eijkman. De combinatie van telkens twee tekeningen tegenover elkaar maakte Toos Nijssen zelf. Het boek verscheen in een oplage van tweehonderd. Pas thuis, als ik het boek weer tevoorschijn haal, herken ik met terugwerkende kracht de streepjes op de cover. Natuurlijk, de stapel tekeningen op het rode kleed. Een zijaanzicht.

Toos Nijssen, Tweehonderd dagen tekenen. Eindhoven (eigen beheer) 2020, 216 pp, ISBN 978-90-804345-7-8, hb., € 39,95.

Te koop in onder meer de museumwinkels van Van Abbemuseum en Museum Rijswijk.

Een installatie van Toos Nijssen is te zien t/m 15 november in de expositie Papier Biënnale 2020 in Museum Rijswijk.

www.museumrijswijk.nl

Afbeelding boven dit artikel: ‘brothers and sisters’, pagina 11 van ‘Tweehonderd dagen tekenen’. Muziek > youtu.be/ofg1hwCAfm4   

© Brabant Cultureel 2020