Wat is er nu echt belangrijk in je leven? Daar draait het om in ‘The Essential’, het grootschalige videokunstproject van de Bredase kunstenaars Martin en Inge Riebeek. Een selectie van 225 videoportretten van evenzoveel mensen uit de hele wereld is nu op een aansprekende wijze onder dezelfde titel te boek gesteld: The Essential.
door Joep Eijkens
Een mooie foto van twee Ghanese vrouwen, op hun paasbest gekleed. Mary Amoah en haar dochter. Met de laatste is iets aan de hand, denk je. En dat blijkt ook wel uit het verhaal van de moeder. Drie jaar oud kon ze opeens niet meer praten, vertelt Mary. En ze schreeuwde steeds en wilde geen kleren aan. “Ik dacht dat het hekserij was.” Een paar jaar later luidde de diagnose autisme. De moeder maakt zich zorgen over haar dochter: “Ze is heel mooi maar ook heel kwetsbaar”. Maar ze beseft ook dat ze niet in haar zorgen moet blijven hangen omdat ze anders haar eigen geluk en kracht verliest terwijl die zo belangrijk zijn om haar kind te ondersteunen.
Monologen
Mary Amoah is één van de meer dan zeshonderd mensen uit de hele wereld die hun verhaal doen in het kader van het bijzondere, zeer omvangrijke en nog steeds uitdijende videokunstproject The Essential van het Bredase kunstenaarsechtpaar Martin (1957) en Inge (1964) Riebeek. Van 225 videoportretten zijn beeldmateriaal en transcripties van de monologen opgenomen in een boek met dezelfde titel. Het interessante en door Rob van Hoesel aantrekkelijk vormgegeven boek verscheen onlangs bij uitgeverij The Eriskay Connection.
The Eriskay Connection (TEC) is gevestigd in Breda en presenteert zich als ‘studio voor boekontwerp’ en als ‘onafhankelijk uitgever van kunstboeken’. Vanwege de internationale markt waarop TEC actief is, zijn de boeken Engelstalig. ‘We richten ons op het eigentijds verhalenvertellen op het snijvlak van fotografie, onderzoek en schrijven’, meldt onder meer de tweetalige website. ‘In nauwe samenwerking met auteurs maken we autonome boeken die ons nieuwe en noodzakelijke inzichten verschaffen in de wereld om ons heen.’
Onderweg
The Essential van Martin en Inge Riebeek past perfect in het TEC-fonds. De twee kunstenaars reizen al tien jaar lang de wereld rond om videoportretten te maken van mensen die zij onderweg tegenkomen. Mensen die zij letterlijk een stem geven door ze in pakweg vier minuten te laten vertellen over hun leven – en dan vooral over wat daarin het belangrijkste is.
Inmiddels hebben de twee al meer dan zeshonderd videoportretten gemaakt in drieëntwintig landen. Vaak in grote steden, van Mumbai tot Accra, van Buenos Aires tot Kiev, maar bijvoorbeeld ook in Leiden en Leeuwarden. En ze gaan daar nog steeds mee door. Het nu verschenen boek geeft een goede indruk van dit grootschalige project. Het telt zeven hoofdstukken met titels als ‘Existence is pain’ en ‘I’am not your dog’. Elk hoofdstuk is globaal opgebouwd uit enerzijds twee paginavullende kleurenfoto’s van de geportretteerden in de omgeving waarin de video is opgenomen is – meestal op straat – en anderzijds kleine portretten in zwart-wit, gecombineerd met de getranscribeerde monologen.
Vaak gaat het om zoiets als een levensverhaal in een notendop. Zo vertelt de zesentwintigjarige Naomi Wangechi uit Nairobi hoe zij als kind werd aangereden door een auto en nog altijd onder de gevolgen daarvan lijdt. Maar, zegt ze, doelend op haar jurk: ‘Als ik die draag voel ik me goed (…) het geeft me zelfvertrouwen.’ En de achtentwintigjarige Marokkaan Rachid Hlal uit Brussel mist weliswaar zijn familie, maar wil niet terug naar zijn geboorteland. Anderzijds: ‘Ik kan hier in Europa geen leven opbouwen want ik ben illegaal.’
Levensverhaal
Veel van de zo vastgelegde levensverhalen zijn triest, maar beslist niet allemaal. En af en toe valt er zelfs te lachen. Neem de eenenzeventigjarige André Baronie uit Australië die voor een facelift naar Kiev reisde, omdat het daar stukken goedkoper was dan in eigen land. Terwijl hij herstelde van de operatie ontmoette hij een in zijn ogen beeldschone vrouw, liefst drieëndertig jaar jonger dan hijzelf, en het was liefde op het eerste gezicht. ‘I think I’ve got a beautiful future to look forward to’, zo besluit hij.
Wie naast dit boek een indruk wil krijgen van de videoportretten zelf, kan terecht op de site www.the-essential.nl. Daarop zetten de Riebeeks regelmatig een nieuwe selectie. Video is realistischer dan fotografie in die zin dat film veel meer informatie kan geven. Je ziet niet alleen hoe een persoon eruit ziet, maar ook diens lichaamstaal, bewegingen en wisselende gezichtsuitdrukkingen, en je hoort hoe hij of zij praat en waarover. Om nog maar te zwijgen over wat er op de achtergrond is te horen en te zien.
Ervaring
Het boek The Essential lezen en bekijken, geeft een totaal andere ervaring dan het bekijken en beluisteren van de videoportretten op je beeldscherm. Eerlijk gezegd had ik in eerste instantie gedacht dat het om spontane met video vastgelegde ontmoetingen zou gaan. Maar enkele voorbeelden laten zien dat er duidelijk regie aan te pas komt en eerst is bedacht wat men voor de camera wilde vertellen. Wat de portretten er overigens zeker niet minder interessant om maakt.
Het boek wordt ingeleid door Anneke van Wolfswinkel die de Riebeeks laat vertellen hoe zij te werk gaan. Ze maken drie trips per jaar en elke trip van ongeveer vijfentwintig dagen levert zo’n vijftig videoportretten. Daarvan valt meer dan de helft na een kritische selectie af. De Riebeeks gaan overigens niet samen op reis, maar wisselen elkaar af. Dit omdat er altijd iemand thuis moet blijven voor hun kinderen. Ze hebben een vaste cameraman, Tobias Mathijsen.
Veerkracht
Het maken van een videoportret begint met het vinden van geschikte kandidaten. Wil de uitgekozen persoon inderdaad zijn of haar verhaal vertellen, dan wordt er eerst – soms uren – gepraat voordat de opname wordt gemaakt. Goede tolken zijn vaak belangrijk. Het werk is bepaald niet zonder risico’s en de makers hebben diverse malen problemen gehad met politie en bewakers. De openbare ruimte is de afgelopen tien jaar minder vrij geworden, zo is hun ervaring. En de mensen minder zeker over hun toekomst. Maar de Riebeeks staan ook versteld van de veerkracht van velen die ondanks allerlei problemen en tegenslagen toch weer weten op te krabbelen. ‘Wie we ook zijn en waar we ook wonen, we hebben allemaal dezelfde zorgen en verlangens’, merkt Inge Riebeek op en zij citeert instemmend één van de geportretteerden, Thomas Nealeigh uit Dayton Ohio (VS): ‘Existence is pain, it’s all in how you deal with it.’ Waaraan ze toevoegt: ‘En dat is in essentie waar al deze portretten over gaan.’
Het boek bevat ook drie korte teksten die Van Wolfswinkel maakte op basis van interviews met Jim van Os, professor in de psychiatrie, Verily Klaassen, hoofd van de Rabo Art Collection (waarin veel werk van de Riebeeks is opgenomen) en met Hendrik Driessen, voormalig directeur van Museum De Pont waar in 2014 al diverse videoportretten waren te zien in een tentoonstelling met de titel The Essential.
The Essential. Concept, tekst en fotografie Martin en Inge Riebeek. Met teksten van Anneke van Wolfswinkel. Boekontwerp Rob van Hoesel. Breda: The Eriskay Connection 2020, 256 pp., ISBN 978-94-92051-52-3, pb., € 32,00.
Een selectie van de videoportretten is tot en met 23 augustus 2020 te zien in Stedelijk Museum Breda.
Lees ook op Brabant Cultureel:
Gefilmde portretten van Martin en Inge Riebeek zijn een eye-opener
Bij Pennings Foundation zijn vanaf 30 augustus t/m 10 oktober ook video’s (in installaties) uit de serie the Essential te zien, maar dan alleen van performers.
© Brabant Cultureel 2020
Boven dit artikel: Mary Amoah en haar dochter, Accra, Ghana. Uit The Essential © Martin & Inge Riebeek