Robert W. Catsburg is chemicus, maar ook specialist op het gebied van de strijd die is geleverd om eind 1944 de Duitsers te verdrijven uit West-Brabant. Zijn zesde boek gaat over de bevrijding van Nispen en Roosendaal door de 49th (West Riding) Infantry Division, de Polar Bears. Hij volgt het verloop van de operatie op de voet en met veel oog voor de verliezen.
door Lauran Toorians
Oorlog gaat in je zitten. De generatie die de Tweede Wereldoorlog in Europa of in Azië heeft meegemaakt, is nu hoogbejaard maar zit er nog steeds vol van. Wat is vijf jaar op een mensenleven van tachtig, negentig of meer jaar? De schooltijd duurde langer en toch liet bij iedereen die oorlog onuitwisbare indrukken na. En ook de naoorlogse generatie draagt sporen van de oorlog , ook als die niet zo dramatisch zijn als verloren familieleden en trauma’s van ouders. Vooral die ene oorlog kruipt zomaar in mensen, op een indringend andere manier dan oudere oorlogen uit een verder verleden of oorlogen ver weg. Nog nooit kwam ik iemand tegen die in de familie overgeleverde herinneringen heeft aan een voorouder die optrok met (of tegen) Napoleon en ook (amateur)historici die zich speciaal toeleggen op Napoleons krijgsverrichtingen of op de Atjehoorlog zijn beduidend zeldzamer dan WOII-kundigen van allerlei snit.
Diplomatie
Onder beroepshistorici is oorlog vaak ‘een voortzetting van diplomatie met andere middelen’, zoals Carl von Clausewitz (1780-1831) het omschreef. De hoofdrolspelers zijn dan in eerste instantie de politieke leiders en niet de generaals en het gaat vaak meer om logistiek dan over heldendaden. Daarnaast zijn er de militair historici die geïnteresseerd zijn in tactiek, in de geschiedenis van militaire eenheden en de ontwikkeling van het materieel. En specifiek voor de Tweede Wereldoorlog zijn er de Holocauststudies die uittorenen boven het onderzoek naar de kampen enerzijds en de genocidestudies anderzijds. De fascinatie en de productie van artikelen en boeken lijken eindeloos.
Maar daarnaast bestaat er ook nog de persoonlijke fascinatie bij liefhebbers – amateurs klinkt te oneerbiedig – die soms alles van alles willen weten, maar zich soms ook vastbijten in een detail en dan werkelijk tot het gaatje gaan. Vaak zijn dit niet alleen verzamelaars van kennis, maar ook van objecten, want je wilt het verleden kunnen voelen en ruiken. Het kan dan gaan om de geschiedenis van een bepaald legeronderdeel tijdens de oorlog, over een type wapen of voertuig, over de gebeurtenissen in een korte tijdspanne of in een beperkt gebied, vaak de eigen woonplaats. Zo iemand is Robert W. Catsburg (Oostburg 1969) uit Welberg, Steenbergen. Hij begon als verzamelaar van militaria en ging vervolgens op zoek naar het verhaal. Dat leidde tot vier boeken over de korte periode van hevige strijd in West-Brabant van september tot november 1944 en een vijfde over de oorlogsvrijwilligers uit Steenbergen en Dinteloord die tussen 1944 en 1948 op Java vochten.
Zijn jongste en zesde boek behandelt Operatie Thruster waarbij Nispen en Roosendaal werden bevrijd. Die operatie nam eind oktober ruim een week in beslag en had tot doel om de weg naar Bergen op Zoom vrij te maken. Dit als inleiding op het vrij maken van de Scheldemonding en zo de haven van Antwerpen beschikbaar te maken voor de geallieerden.
De operatie werd uitgevoerd door de 49th (West Riding) Infantry Division, ofwel de Polar Bears naar het embleem met een ijsbeer dat deze eenheid droeg sinds zij eerder in de oorlog op IJsland was geweest.
Dagrapporten
Aan de hand van (overwegend) Brits archiefmateriaal slaagt Catsburg erin de operatie bijna van uur tot uur te beschrijven. Die reconstructie is boeiend – voor wie het allemaal wil weten – maar ook net zo droog als de dagrapporten waarop ze grotendeels is gebaseerd. De manschappen, waarvan er vele sneuvelen of gewond raken, worden nergens individuen en hoewel ook dit boek wel de spanning en de ellende overbrengt, wordt die nergens zo direct voelbaar als bijvoorbeeld in de geroemde tv-serie ‘Band of Brothers’. Wat dat betreft leren we in dit boek meer over het gebruikte wapentuig dan over de mensen, die er helaas in een oorlog ook niet echt toe doen.
Dit boek leert meer over het gebruikte wapentuig dan over mensen, die er helaas in een oorlog ook niet echt toe doen
Waar het ook bij Operatie Thruster om ging, was logistiek. Toegang tot de haven van Antwerpen was essentieel voor de verdere geallieerde opmars. Dat hierbij Nispen en Roosendaal werden bevrijd was een toegift en dat daarbij aan beide zijden samen minstens honderdtachtig jongemannen het leven lieten, was jammer. Dat de hele regio werd plat gewalst ook. Gelukkig bleven de meeste burgers ongedeerd, maar ontredderd en grotendeels onwetend van de bittere strijd die tijdens deze herfstweek om hen heen werd geleverd. Daar zit dan ook de verdienste van dit boek. De ‘prijs’ van de bevrijding komt in beeld.
Sympathie
In de inleiding schrijft Catsburg dat hij de strijd ‘vanuit zowel Brits als Duits perspectief’ wil beschrijven. Dat is al te optimistisch. Niet alleen is zonder meer duidelijk waar zijn sympathie ligt, maar er lijkt ook nauwelijks of geen Duits archiefmateriaal te zijn geraadpleegd. Misschien is dat er niet, maar dat had dan vermeld kunnen worden. De beschrijving van de strijd aan Duitse zijde is echter veel beperkter dan de Britse kant en berust voor een groot deel ook op Britse bronnen. Die keuze is misschien wel begrijpelijk, maar maakt ook dat het hele verhaal nog niet is verteld.
Het boek telt ruim honderd pagina’s tekst, is geïllustreerd met kaartjes en foto’s en bevat lijsten van de gesneuvelden (Brits en Duits) en waar zij hun laatste rustplaats vonden. Het stemt tot bescheidenheid om te beseffen dat het hier gaat over iets meer dan een week in een gebiedje van amper tien bij tien kilometer. Zou ooit iemand op deze manier de hele Tweede Wereldoorlog willen beschrijven, of willen nalezen – als daar al de tijd van leven voor zou zijn? De conclusie zou dezelfde blijven: oorlog is smerig.
Robert W. Catsburg, Polar Bears in Roosendaal. Operation Thruster (26-31 oktober 1944). Uitgave auteur en Stichting Erfgoedcentrum Tongerlohuys (Roosendaal) 2020, 143 pp., ISBN 978-90-817893-6-3, pb., € 25,00. Te bestellen via www.boekenbestellen.nl.
© Brabant Cultureel 2020