De cultuursector staat voor een enorme opgave. Hoe is de coronacrisis te overleven? Anne-Marie Spierings is als gedeputeerde voor cultuur in Noord-Brabant intensief bezig geweest om extra geld binnen te halen. Maar de harde realiteit is dat de sector er rekening mee moet houden er niet zonder kleerscheuren vanaf te komen.
door Emmanuel Naaijkens
Profetische woorden in de begroting 2020 van de provincie Noord-Brabant. ‘Naar verwachting gaat het komende decennium veel veranderen. Het gaat nu goed met Brabant, maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Naast de vele kansen, zien we hier en daar ook een donkere wolk opdoemen […]’. Nog geen half jaar nadat die begroting is vastgesteld ziet de wereld er inderdaad heel anders uit. Maar dat die het gevolg is van een ongrijpbaar virus hebben maar weinigen voorzien. Een virus dat de hele maatschappij raakt, en dus ook de culturele sector.
Een van de sopranen zingt aan de oever van de Dommel door een megafoon. Een voorstelling in het kader van festival Boulevard in 2019. Foto > Karin Donkers
“Er vallen echt harde klappen”, zegt gedeputeerde voor cultuur Anne-Marie Spierings (D66) in een interview via Skype. De afgelopen weken is zij druk in de weer geweest om oplossingen te bedenken voor culturele instellingen die dreigen om te vallen, in het bijzonder theaters, musea en podia. Met de vijf grote steden van Noord-Brabant is een afspraak gemaakt om in totaal vier miljoen euro te reserveren voor een reddingsplan. Het rijk legt er vier miljoen bij. Concrete maatregelen moeten nog worden uitgewerkt. “We hebben nu helderheid gegeven over het bedrag. Het zal een ambitieus en offensief plan zijn.”
Het rijk heeft dertig miljoen euro (uit een pot van driehonderd miljoen euro) beschikbaar gesteld als extra ondersteuning van de culturele instellingen in de regio die niet direct subsidie krijgen van Den Haag. Spierings sluit niet uit dat de minister van OCW daar nog 18 miljoen euro bij doet. Die pot moet over alle provincies verdeeld worden en voorwaarde is dat de provincies en gemeenten zelf ook een duit in het zakje doen. Matchen heet dat in beleidstermen. “Daarom heb ik haast gemaakt, we willen laten zien hoeveel wij daaraan willen bijdragen. Dat maakt de kans groter dat wij geld krijgen uit die maatregel.”
Foto > Wim Roefs
Er staat veel op het spel, benadrukt gedeputeerde Spierings. “Er is afgelopen jaren heel veel geïnvesteerd in cultuur in Brabant. De onderlinge samenwerking is verbeterd. Er is stevig gebouwd aan een structuur van een brede basis en een kwalitatief hoogwaardige top. We hebben echt iets waardevols staan dat ook landelijk steeds meer in beeld is, bijvoorbeeld bij de Raad voor Cultuur.”
Spierings is er zich van bewust dat als ze in abstracte termen spreekt, dat de harten van mensen, laat staan politici, niet harder gaan kloppen voor cultuur. Daarom doet ze een oproep aan iedereen die in de cultuursector werkzaam is om te laten zien waarom wat hij of zij doet, van grote betekenis is. Juist in een tijd met veel onzekerheden.
Cultuurmakers moeten met hun verhalen de waarde van cultuur laten zien
“Als ik naar het journaal kijk zie ik een man die vertelt waarom de scheepswerf ten onder dreigt te gaan. Dat spreekt de mensen aan, dan snapt en voelt iedereen dat er wat moet gebeuren. Ook politici moet je op die manier overtuigen, met een verhaal, niet met iets abstracts als een cultuursysteem. Cultuurmakers moeten daarom hún verhalen vertellen, wat ze doen en waarom dat waardevol is. Laten zien wat de urgentie is.”
Spierings weet maar al te goed dat er voor de culturele sector geen gemakkelijke oplossingen zijn. “Je kunt nu niet met een grote groep een toneelstuk opvoeren waarbij je dicht bij elkaar moet staan. Laat staan dat er mensen kunnen komen kijken. Beperkingen zoals de anderhalve meter zijn ingewikkeld voor de culturele sector omdat ze niet zo gemakkelijk zijn op te heffen. Een theater dat maar voor een kwart gevuld is krijgt de exploitatie onmogelijk rond. Voor de musea voorzie ik dat die spoedig weer een beetje gaan lopen. Maar over alles wat op het podium staat maak ik mij grote zorgen”.
De gedeputeerde vreest dat de sector niet zonder kleerscheuren uit de coronacrisis komt. “Ik ben daar heel bang voor. In de cultuur gaat het om heel veel geld, en er werken veel mensen in deze sector. Het is een stuk harde economie maar heeft ook een echte, essentiële waarde op zichzelf. Dat moeten we niet onderschatten. Als dat verloren gaat duurt het jaren voor je dat weer hebt opgebouwd. Mensen zullen andere banen zoeken, uit het culturele veld verdwijnen.”
Foto Evi Clerckx / Courtesy Transit 2019 (Leuven)
Anne-Marie Spierings zit politiek-bestuurlijk gezien in een vreemde situatie. In december vorig jaar stapte het CDA uit de coalitie van Noord-Brabant, uit onvrede over het stikstofbeleid. Spierings had tot dan toe onder meer energie en landbouw in haar portefeuille en kreeg er cultuur bij. Bepaald niet met tegenzin, want ze voelt zich zeer betrokken. Als lid van de plaatselijke harmonie zag ze bijvoorbeeld hoe verschillende generaties samen muziekmaken. “Cultuur is ook het cement van een samenleving”, zegt ze.
Ik vrees dat de nieuwe coalitie veel bezuinigt op cultuur
Waarschijnlijk treedt over tien dagen een nieuwe coalitie aan van VVD, CDA en Forum voor Democratie. Marc Eysink Smeets, secretaris van belangenorganisatie van De Kunst van Brabant, zei in een interview met Brabant Cultureel zich zorgen te maken over het beleid van die coalitie voor de cultuursector.
Op persoonlijke titel, en met de kanttekening dat ze het coalitieakkoord nog niet kent, wil Spierings wel kwijt dat ze die zorgen deelt. “Ik vrees ook dat er veel bezuinigd gaat worden.”
De overheidsfinanciën staan enorm onder druk, vooral bij gemeenten. Al voor de coronacrisis waren er gemeenten die sneden in de uitgaven op cultuur omdat ze door de hoge kosten voor jeugdzorg in de rode cijfers belandden. Daar komt nu de coronacrisis overheen. Is het dan niet reëel om te denken dat in de toekomst er ook in de culturele sector bezuinigd gaat worden?
“De provinciale financiën zijn echt niet zo dramatisch als die van gemeenten. De keuzes die wij kunnen maken in onze begroting zijn heel groot. We kunnen als we dat willen hele grote bedragen van de ene naar de ander post schuiven. Dus het is een politieke keuze of je investeert in bijvoorbeeld het verbreden van wegen of in cultuur.”
De steunmaatregel van acht miljoen betreft de grote steden. Hoe krijg je de andere gemeenten in Brabant mee, daar is de situatie anders. Veel instellingen zijn alleen lokaal gefinancierd.
“Daar ligt zeker nog een zorg. Als het gaat om het aantal podia en theaters is het nog te overzien en daar hebben we nu ook ambtelijk de lijn uitgelegd. En Zeebralim (platform van theaters, red.) is bezig om gemeenten te benaderen zodat ook zij hun matchingsgeld op tafel leggen. Ook voor gemeenten geldt dat het gaat om het maken van politieke keuzes. Ik snap het belang van de jeugdzorg, maar cultuur draagt er ook aan bij dat jongeren zich goed voelen. Ik hoop dat het rijk gemeenten eenmalig gaat compenseren voor de extra kosten vanwege de coronacrisis. Als dat niet gebeurt hou ik mijn hart vast voor hoeveel gemeenten moeten gaan bezuinigen.”
Ik hou mijn hart vast voor de cultuur in kleinere gemeenten
We horen weinig over educatieve instellingen als muziekscholen en creatieve centra, terwijl de docenten ook thuis zitten. Zzp’ers vaak. Kan de provincie iets voor hen betekenen?
“Gemeenten moeten dat vooral zelf oppakken. De vraag of de provincie daar een rol in heeft moet spelen moet de nieuwe coalitie beantwoorden. Wij hebben er al voor gezorgd dat er rijksgeld naar Brabant komt.”
Er zijn naar schatting 14.000 culturele zzp’ers in Brabant, maar die blijven buiten beeld terwijl zij in (grote) problemen verkeren. Bij het ImpactLoket van KunstLoc zijn maar enkele tientallen meldingen binnengekomen. Kan de provincie hen helpen?
“Wat we kunnen doen is de problemen goed onder aandacht van het rijk brengen. Sommige zzp’ers zijn voldoende geholpen met algemene regelingen voor zzp’ers, maar in de culturele sector heb je veel hybride contracten. Die mensen vallen vaak buiten de boot. Daarom is van het belang dat die zzp’ers zich melden bij het loket van KunstLoc.”
(c) Brabant Cultureel 2020
Anne-Marie Spierings (Heesch, 1976)
• Gedeputeerde voor o.a. agrarische ontwikkeling, energie en bestuur sinds mei 2015. Heeft vanaf de bestuurlijke crisis in december 2019 ook cultuur in haar portefeuille.
• Opleiding: Natuurwetenschappelijke milieukunde, Katholieke Universiteit Nijmegen
• Partij: D66. Sinds oktober 2018 landelijk voorzitter.
• Wat ze na haar vertrek als gedeputeerde gaat doen weet ze nog niet.
Lees meer over corona en culturele sector:
Provincie en grote steden in Noord-Brabant steunen cultuur met extra geld
Covid-19 treft ook erfgoed, een impactloket en een nieuwsbrief bieden steun
Culturele instellingen in Noord-Brabant lijden 15 miljoen euro schade tot nu toe
De kunst van Brabant bezorgd over lot van de hybride zzp’er in de culturele sector
Dansgezelschap de Stilte hoopt in het najaar de coronacrisis te overleven
Overleeft het theater de anderhalvemeter?
Verontruste theaters hopen in crisistijd op coulance van de bezoekers