De Kaneelfabriek in Udenhout nieuwe uitgeverij voor de literaire fijnproevers

In een wereld waarin uitgeverijen omvallen of noodgedwongen samengaan en steeds meer auteurs publiceren in eigen beheer is in Udenhout een nieuwe uitgeverij gestart die zich specifiek toelegt op literatuur. De eerste uitgaven zijn allemaal poëziebundels, plus een nieuw ’tijdschrift voor literatuur en filosofie’. Zelfvertrouwen en ambitie vinden elkaar in De Kaneelfabriek.

door Lauran Toorians

Kaneel is een specerij die bestaat uit de binnenbast van scheuten van de kaneelboom, een plantensoort die voorkomt in Zuid-Azië. De beste kwaliteit, ceylonkaneel, komt uit Sri Lanka. Kaneel werd al in de oudheid over grote afstanden verhandeld en was ook in Europa al vroeg bekend, al hadden de middeleeuwers geen flauw idee waar het vandaan kwam. Het wordt in tal van gerechten gebruikt en een vleugje in de koffie doet wonderen.

Maken

Sinds kort bevindt zich in Udenhout (gemeente Tilburg) een Kaneelfabriek. Alleen produceert die geen kaneel, maar wel literatuur voor fijnproevers. Het is een nieuwe uitgeverij die zich vooral toelegt op poëzie. De naam is geïnspireerd door de titel van de verhalenbundel De Kaneelwinkels (Sklepy cynamonowe) uit 1934 van de gevierde Poolse auteur Bruno Schulz (1892-1942).

De oprichter van De Kaneelfabriek ziet zichzelf echter niet als winkelier. Hij wil vooral dingen maken, in dit geval mooie boeken, en dus werd het geen winkel, maar een fabriek. De verhalenbundel van Schulz verscheen overigens in 1972 in een Nederlandse vertaling door Gerard Rasch, in 2015 herdrukt als: De Kaneelwinkels & Sanatorium Clepsydra (Amsterdam: Meulenhoff).

Oprichter van De Kaneelfabriek is Ruud Poppelaars (Tilburg 1960), internationaal ondernemer met een gepatenteerd systeem voor luchtfiltersystemen. Hij is, zoals dat heet, pas laat gaan dichten en won daarmee enkele prijzen die hem bevestigden in zijn dichterschap. Dat bracht hem in contact met andere dichters en daaruit ontstond het idee om zijn geld nu eens niet – zoals zoveel ondernemers – op de golfclub of in een skybox te spenderen, maar in een stichting die voor ‘serieuze literaire dichters en schrijvers’ optreedt als uitgever. De uitgeverij wordt gerund door een team van vijf mensen die de kwaliteit bewaken. Winst maken is geen doel, maar de hoop is dat De Kaneelfabriek binnenkort financieel op eigen benen kan staan.

Kaneelkist

Een leuk idee was om de eerste uitgaven van De Kaneelfabriek samen te koop aan te bieden in een exclusieve ‘kaneelkist’, een mooi gemaakte, groot formaat ‘sigarenkist’ – die net zo lekker ruikt – die ook nog ruimte biedt voor enkele volgende bundels. De Kaneelkist is uitgebracht in een oplage van tweehonderd exemplaren en bevat vijf dichtbundels plus het eerste nummer van het nieuwe, tweemaal per jaar verschijnende tijdschrift De Honingzaag. Uiteraard zijn de bundels en het tijdschrift ook los verkrijgbaar, maar de kist is een duidelijk statement: hier is een ambitieuze nieuwe uitgever voor poëzie. Niet alleen poëzie, trouwens, want De Kaneelfabriek sluit niet uit dat in de toekomst ook proza wordt uitgegeven.

Onder de vijf bundels in de Kaneelkist is er ook een met als auteur het pseudoniem Poppe Laars. Niet van uitgever Ruud, maar zijn broer Ad, staat als toelichting op de website. Een flink aantal van de gedichten in deze bundel gaat vergezeld van beeld en geluid, verstopt onder een QR-code onderaan de pagina. Dat is zo gedaan naar een idee van ‘conceptdesigner’ Carla Wiechers.

Het binnenwerk van de bundels werd opgemaakt door Martijn Benders. Hij is ook mede-initiatiefnemer voor de uitgeverij en samen met Andrea Speijer-Beek tevens hoofdredacteur van De Honingzaag. Zijn eigen bundel in het vijftal in de kist is omkeerbaar. Aan de ene kant is de titel Baah Baaah Krakschaap, maar wie de bundel omkeert, begint met De p van winterslaap. Halverwege ontmoeten beide elkaar in een associatief klankgedicht dat in het midden in een lange spiraal overloopt naar de omgekeerde bundel. Doordat die spiraal in de vouw doorloopt, is hij alleen goed leesbaar voor wie bereid is van dit boek de rug te breken (maar dat doe ik bij een garnaal ook niet voor mijn plezier).

Benders is ook vertaler, uit het Engels in De Honingzaag en uit het Afrikaans in de tweetalige bundel van de Afrikaanstalige Clinton V. du Plessis. De titel van die bundel – vreemd genoeg niet tweetalig – is ontleend aan een gedicht van De Plessis dat niet is opgenomen: Het Vijfde Evangelie volgens Mickey.

Animal Farm

die dekreet is uitgevaardig:
in triplikaat versprei –
in die vrye volksrepubliek
gaan almal
voortaan donkergebril
blanko blaaie
in die koerante lees
doofstom luister na die nuus:
dat die son skyn
dat daar sewe dae in ’n week is:
voortaan verkondig slegs die minister
die waarheid
streng volgens die vyfde
evangelie van
mickey mouse

Met deze tweetalige bundel is meer aan de hand. Niet alleen zijn de vertalingen zo vrij dat het soms eerder bewerkingen zijn, ook de keuze van de gedichten is wonderlijk. Du Plessis wordt hier namelijk gepresenteerd als iemand die ‘al zijn hele leven politiek geladen gedichten’ schrijft. Maar dat blijkt dan totaal niet uit de hier gekozen gedichten waarin Du Plessis bepaald niet aanschopt tegen een politiek bestel. Van de achtentwintig opgenomen gedichten zijn er slechts twee die teruggrijpen op schrijnende persoonlijke herinneringen over het onrecht van apartheid in Zuid-Afrika. Dat zijn Gereserveerd en De Groene Ghoen. Benders’ keuze en zijn vertalingen doen daarmee sterk denken aan annexaties, een koloniale toe-eigening van de gedichten van Clinton V. Du Plessis als grondstof voor zijn eigen ‘verbeterde’ gedichten in het Nederlands. Dat is een vertaler onwaardig.

Onderuit

De Honingzaag heeft als ondertitel ‘tijdschrift voor literatuur en filosofie’. In het voorwoordje legt hoofdredacteur Martijn Benders uit dat filosofen doorgaans niet kunnen schrijven en schrijvers niet filosoferen en ‘daarom’ De Honingzaag een blad wil zijn ‘waarin schrijvers en filosofen op structurele wijze een podium delen’. Dat is in elk geval over filosofen een nogal boude uitspraak die hij zelf verderop in het blad meteen onderuit haalt door zijn hoge waardering uit te spreken voor Arthur Schopenhauer en Friedrich Nietzsche. Er zijn natuurlijk veel meer filosofen die zeer goed schreven, van Plato tot Wittgenstein en niet te vergeten Confucius, Mencius en Zhuang Zi. Dat kan van (literaire) schrijvers niet altijd gezegd worden. Ik zal geen namen noemen.

In deze eerste Honingzaag ook een interview van Benders met Clinton Du Plessis met daarin de bekentenis van Benders dat hij ‘soms niet erg “traditioneel”’ vertaalt: ‘Ik heb nogal eens de neiging in te grijpen en het gedicht te herscheppen. Dat levert naar mijn gevoel interessantere poëzie op, maar ook een soort hybride auteursvorm waarin iets een soort Clinton-Benders wordt in plaats van enkel een correcte vertaling.’ Du Plessis accepteert deze aanpak en betoont zich er blij mee. Gelukkig is de bundel tweetalig zodat de lezer hier ook zelf over kan oordelen. Jammer dat van de vertaalde gedichten in De Honingzaag niet ook steeds de oorspronkelijke tekst is opgenomen.

Correctie: Eerder is vermeld dat de huisstijl een ontwerp was van Carla Wiechers, maar dat is van de hand van Martijn Benders.

Het gedicht Animal Farm van Clinton V. du Plessis verscheen 
oorspronkelijk in zijn bundel ‘curriculum vitae’ (Cradock, ZA, 1988). 
Het is door Gerrit Komrij ook opgenomen in zijn bloemlezing ‘De 
Afrikaanse poezie in 1000 en enige gedichten’ (Amsterdam 1999) 1048.

www.kaneelfabriek.nl

De Kaneelkist kost € 52,50 en bevat:

Martijn Benders, Baah Baaah Krakschaap.
Tijs van Bragt, Bonterik Sterrenzager.
Sabine Kars, Hoofdkwartier.
Poppe Laars, Kunnen ernstige volkeren verzuidelijkt worden?
Clinton V. du Plessis, Het Vijfde Evangelie volgens Mickey.
De Honingzaag. Editie I, December 2019.

Per stuk kosten de bundels € 16,75.

Afbeelding boven dit artikel: het logo van de Kaneelfabriek

© Brabant Cultureel 2020