Wat een hoogtepunt had moeten worden voor operabezoekers, maar ook voor liefhebbers van extravagante kledij, viel volledig in het water. Op vrijdag de 13e (!) maart 2020 zou de nieuwe opera Ritratto van de Nederlandse componist Willem Jeths (1959) zijn wereldpremière beleven in de Stadsschouwburg van Amsterdam. Maar helaas: het coronavirus dwong de Nationale Opera dit evenement af te blazen. En de kostuums van de Brabantse ontwerper Jan Taminiau dan?
door Arnold Verplancke
Eigentijdse techniek brengt uitkomst. De wereldpremière is toch doorgegaan, maar dan zaterdagmiddag 21 maart via een stream op het YouTube-kanaal van de Nationale Opera & Ballet. Daar blijft de productie nog te zien zolang de theaters dicht zijn in verband met het rondsluipende virus. Natuurlijk is een online presentatie nog geen schim van wat een operaliefhebber beleeft in de zaal met live zangers en orkest, kleurrijke aankleding en de spanning van het moment. Maar op deze digitale manier is toch jaren van intensief werk gespaard gebleven en voor het publiek toegankelijk.
Hoe lang en met hoeveel mensen aan een operaproductie als Ritratto is gewerkt, valt ook thuis in de luie stoel mee te maken dankzij een vijfdelige podcast die Stef Visjager vanaf november 2018 heeft opgenomen voor NTR en NPO Radio 4. Anderhalf jaar geleden begonnen de audities voor zeven jonge zangers die de kans kregen op een rol. Alle plannen voor de nieuwe opera zijn dan al gemaakt. De podcasts geven een mooi beeld van wat er allemaal komt kijken bij een Gesamtkunstwerk als een opera. Van de intensieve zanglessen die deze reeds afgestudeerde solisten toch zeker nog moeten volgen bij de Nationale Opera Studio tot het ontwerpen van enorme hoofdtooien en gouden slipjes.
Aan zangers worden in eigentijdse regies uitzonderlijke eisen gesteld: zij moeten een aria kunnen zingen terwijl ze van de trap af vallen, of langdurig op één been staan zingen. En ze hopen zelf dat een componist toch begrijpt hoe moeilijk het is om heel laag te zingen en tegelijk langzaam en toch met groot volume en dan nog boven een orkest uit te moeten komen.
Om te laten zien tot op welk detail gediscussieerd wordt, registreert de podcast ook een meningsverschil tussen componist Jeths en librettist Frank Siera over één woord. De componist blijkt het zonder overleg te hebben veranderd in de tekst en de librettist probeert stiekem via de regisseur en de betrokken zangeres alsnog zijn zin te krijgen. Maar op het laatst zegeviert de componist. Zijn gekozen woord blijkt toch beter zingbaar.
Exentriek
Waar gaat Ritratto eigenlijk over? De Italiaanse titel betekent zoiets als portret of beeld en de opera schetst de excentrieke Luisa Casati uit het begin van de vorige eeuw. Een steenrijke Italiaanse die zoals zij zelf zei ‘een levend kunstwerk’ wilde zijn. Ze kwam op feestjes met colliers van kronkelende boa constrictors, liet haar luipaarden uit op het San Marcoplein in Venetië, gehuld in slechts een opvallende bontjas en bijgeschenen door een goudgeschilderde donkere lakei. De opera begint op een van die decadente feestjes, maar laat zeer gecomprimeerd het lege leven van Luisa zien.
Voor de aankleding van dit levende kunstobject en haar entourage heeft Jan Taminiau van alles mogen bedenken, zeer tot zijn eigen plezier. Bij het grote publiek is de succesvolle ontwerper vooral bekend van de blauwe mantel die koningin Maxima droeg bij de inhuldiging van haar man. Maar voor deze productie heeft hij zich helemaal kunnen uitleven met extravagante kostuums, ondersteund door de zestig (!) specialisten van het kostuumatelier van de opera.
Prachtig
Wat moet je als recensent schrijven over een voorstelling die iedereen nu kan zien op zijn tv op iPad via het YouTube-kanaal van de Nationale Opera, zelfs met ondertitels? Kijk zelf, zou ik zeggen, en u maakt kennis met een prachtige nieuwe Nederlandse opera. Een spektakel, waar slechts een enkel Nederlands woord in valt, maar vooral Engels, Italiaans en Frans wordt gebruikt.
Het toneelbeeld ziet er verrukkelijk uit, zowel de kostuums van Taminiau als het fantasierijke decor van Marcel Warning. De eclectische muziek van Willem Jeths, enige tijd geleden nog componist van het vaderland, ligt goed in het gehoor, met veel citaten en knipogen naar voorgangers in het klassieke repertoire. Regisseur Marcel Sijm laat de zangers een groot deel van de opera heel gestileerd spelen: een choreografie met veel hoekige bewegingen tijdens het feest bijvoorbeeld. Tegelijk laat zijn personenregie niets te wensen over: de jonge zangers en zangeressen zijn heel overtuigend in hun mimiek en expressie.
Tijdens de mooie beelden van het feest, komt de mededeling dat een oorlog is uitgebroken. Luisa, die leeft voor de kunst, wil zich daar niet door laten afleiden, maar haar feestgangers vertrekken een voor een. De opera laat ook haar ondergang zien, hoe ze na een faillissement berooid achterblijft en zelfs soldaten ingekwartierd krijgt. Op het laatst wil zij dat haar vroegere minnares Romaine Brooks haar portret schildert, maar verf is haar niet genoeg. Brooks, die haar trouwens al eens eerder heeft gevraagd of kunst haar leven is of haar leven kunst. Luisa biedt haar eigen borsten en ogen aan voor het schilderij. Uiteindelijk steekt ze de ogen uit en boort de werkelijkheid door alle illusie heen.
Stemmen
De solisten, afkomstig uit de twee jaar durende Studio van de Nationale Opera, verrassen met hun jeugdige sterke stemmen. Dat geldt zeker voor hoofdrolspeelster Verity Wingate en voor Polly Leech die Romaine Brooks vertolkt. Maar ook de heldere en natuurlijk klinkende tenor Paride Cataldo en de warme klank van Martin Mkhize zorgen voor een muzikaal feestje, ondersteund door Amsterdam Sinfonietta.
Bij de première via internet keken aanvankelijk slechts twaalfhonderd mensen, maar dat aantal verdubbelde al snel na enige tijd. Misschien trekt Ritratto via YouTube straks wel meer kijkers dan tijdens de vijf geplande en nu afgelaste voorstellingen in Amsterdam. Niettemin blijf ik er op hopen deze productie ooit live te kunnen zien in de zaal.
Voorstelling: Ritratto door de Nationale Opera. Componist: Willem Jeths. Libretto: Frank Siera. Muzikale leiding: Geoffrey Paterson. Regie: Marcel Sijm. Kostuums: Jan Taminiau. Decor: Marcel Warning. Orkest: Amsterdam Sinfonietta. Solisten en koor voornamelijk afkomstig van de Nationale Opera Studio. Gezien online op 21 maart 2020.
De wereldpremière is te zien op YouTube
Video met Jan Taminiau bij de opera
Vijf podcasts over de voorbereidingen in anderhalf jaar
Podcast met inleiding van de dramaturg op de opera Ritratto
© Brabant Cultureel 2020