De muziek van Tom America begint en eindigt met de menselijke stem. Daar zit alles in en die biedt de basis voor zijn composities. Of het nu de gedichten van Jan Hanlo zijn of Tilburgse dialectsprekers, America maakt er muziek van (of haalt er muziek uit). Zijn nieuwe cd draait om de gedichten en de stem van Delphine Lecompte.
door Carina van der Walt
Alles begon bij haar stem. Het lukte de Tilburgse componist Tom America (Heerlen 1949) om bekoorlijke muziek uit de voordrachtstem van de Vlaamse dichteres Delphine Lecompte (Gent 1978) af te leiden. Tempo, tonen en juiste akkoorden zaten er al onweerstaanbaar in. America hoefde het lyrisch cadeau alleen maar op te rapen. Het was als de zang van een Sirene.
Maar makkelijk was het niet. Als een ervaren zeeman moest hij zijn schip varende weten te houden zonder kaarswas tegen haar poëtische zang in zijn oren te stoppen. Zijn schip liep niet op de klippen. Dankzij zijn techniek en kennis werd hij niet gedood en America analyseerde de verleidelijke stem van Lecompte grondig. Nu, ruim zes jaar later, ligt de cd wonden en brutaliteit als een muzikaal meesterwerk in de winkel.
Opdagen
De eerste stap voor America was om geluidsopnamen van Lecompte’s stem te maken. Dat ging volgens hem niet altijd vlot. Drie maal is hij naar Brugge afgereisd en moest hij onverrichter zaken weer naar Tilburg terugkeren. Dan was Lecompte niet komen opdagen voor hun afspraak. “Ik was niet sterk genoeg”, was op een keer haar verweer. America heeft daar begrip voor. Hij kreeg immers via haar gedichten toegang tot haar ziel. Haar gedichten zijn altijd eerlijke fragmenten uit haar leven. Ze is daar bijzonder open in.
Wanneer het America wel lukte om haar te ontmoeten, dan gingen zij steeds met haar twee hondjes uit wandelen op het strand bij Wenduine. Na de wandelingen volgden de opnames van haar stem in de auto. Een formeel klankatelier is niks voor Lecompte. In zijn auto las ze haar gedichten vlot voor en de opname was meestal in één keer goed. Behalve als de hondjes er tussen kwamen. Dan moest ze een paar regels of een strofe opnieuw lezen. Dat was het dan. America had de grondstoffen voor zijn composities bij elkaar.
Gewelddadigheid
Om grip te krijgen op hoe America de muziek heeft samengesteld gingen we samen naar zijn atelier. Daar staat een keyboard met elektrische piano en trom voor een groot computerscherm. De klanken van de gitaar en basgitaar heef hij waar nodig met de hand ingespeeld. Vanwege de gewelddadigheid in de gedichten van Lecompte verzamelde America ook een heel netwerk van geweldsklappen: een bel, een trom of geroffel van trommen, een lepel in een pan, een deur die dichtslaat, een stoel of badkamervoorwerpen die omvallen. Het stilistische grondprincipe was onverwacht lawaai, maar de heldere, zachte stem van Lecompte als zijn Sirene heeft hij altijd onaangetast gelaten.
Wanneer het gedicht op papier vergeleken wordt met een compositie, wordt duidelijk dat het bij America gaat om experimenteel hercomponeren. De strofenindelingen van het gedicht en de muzikale breuken van America’s compositie stemmen niet altijd overeen. Neem bijvoorbeeld het gedicht NIEMAND ANDERS DAN GOD uit The Best of Delphine Lecompte. De eerste strofe bestaat uit vijf regels, maar de eerste muzikale breuk valt na regel zeven in strofe twee. De volgende muzikale breuk is na regel twaalf in strofe drie. Zo componeerde America naast haar stem kleurrijke klankblokjes op zijn computerscherm. Het was monnikenwerk. Elk gedicht was een nieuw project met andere instrumenten, ritmes en een spectrum van emoties van lichtzinnigheid naar ontroering naar soberheid naar wreedheid.
Kwal
Luister naar de eerste veertig seconden in strofe 1 van NIEMAND ANDERS DAN GOD om op het spoor van dit technische monnikenwerk te komen:
Ik trap op een kwal die door niemand anders
Dan God is gemaakt, ik ben niet kwaad
De zon lijkt op een cowboyfilm die te traag wordt afgespeeld
Op het strand spreekt iedereen Pools (of Zweeds, voor het rijm)
Het gedicht begint met een ritmische trom en een piano- en gitaarakkoord voordat Lecompte aan het woord komt. Dit akkoord herhaalt zich in de onprettige situatie waarin de dichteres terecht is gekomen. De kwal. Zij relativeert de situatie direct met een verband naar de kwal als schepsel van God. Op haar manier is Lecompte heel religieus en zij betoont hier haar respect aan de Schepper. Tot zover de eerste twee akkoorden. Een zachte bel volgt. Haar woorden ‘ik ben niet kwaad’ worden muzikaal niet ondersteund. Het vrolijke ritme versnelt met de herhaling van drie korte orgelnoten. Verwonderd besef ik dat America met herhalingen en gevarieerde herhalingen de poëziestijl van zijn Sirene naadloos ondersteunt. De orgelklank stijgt en daalt bij: ‘De zon lijkt op een cowboyfilm die te traag wordt afgespeeld’. Een klapgeluid en een snelle tromroffel luidt de volgende regel in. Daarna keert de eerste akkoord terug tot bij het woord ‘Pools’ en volgt een verscheidenheid van geluiden die eindigen in geruis. Als luisteraar duizel ik van het prachtige samenspel van stem en muziek.
Spaanders
Later in ditzelfde gedicht schraagt America de beschrijvingen van het gebeuren op het strand met zeegeluiden. In de slotstrofe volgt na ‘We slaan samen de koekoeksklok in spaanders’ een geroffel en een nogal commercieel akkoord bij ‘En de rest verdelen we eerlijk’. NIEMAND ANDERS DAN GOD eindigt met een stelling die volgens America het credo van haar leven is, hoe incorrect ook: ‘Eerlijk en omkoopbaar: de rest van mijn leven.’ Muzikaal sluit het gedicht af met een harde klap.
Veertien gedichten. Veertien composities. America voer zes jaar lang op een soms rustige, maar vaker onstuimige zee van klank zonder zijn grip op het roer van zijn schip te verliezen. De rotsen kon hij mijden. De zang van Sirene kon hij met de juiste klankstromen begeleiden. Tom America is een meesterlijke zeeman en een begenadigd componist.
© Brabant Cultureel 2020