Wraak, jaloezie en hartstocht. Daar gaat het toch om in de tragedie Othello van Shakespeare? Regisseur Daria Bukvić schuift een paar andere aspecten sterk naar voren: racisme en de onderdrukte positie van de vrouw. Deze voorstelling van het Nationale Theater is ook te zien in Brabant.
door Arnold Verplancke • Scènefoto’s > Sanne Peper
De grote lijnen van het verhaal zijn menigeen bekend, uit de tragedie van ruim vier eeuwen geleden of uit de operaversie van Verdi. Het speelt zich af ten tijde van de republiek Venetië. De zwarte en succesvolle veldheer Othello benoemt niet de ervaren Jago tot zijn luitenant, maar de net afgestudeerde nieuwkomer Cassio. Dat wekt woede en ontembare wraakgevoelens bij Jago. De oudere Othello is bovendien in het geheim getrouwd met de veel jongere blanke Desdemona, dochter van een senator. Als die relatie uitkomt, kiest zij luid en duidelijk voor haar Afrikaanse echtgenoot en niet voor haar dominante vader.
Doortrapt
Met Jago heeft Shakespeare een van zijn meest doortrapte en verdorven karakters op het toneel gezet, misschien alleen te evenaren door Richard III. Deze wraakbeluste intrigant spint een complot rond Othello waardoor die zijn onschuldige echtgenote gaat verdenken van overspel met Cassio. De bedoeling is duidelijk: de val van Cassio en van Othello. En dat lijkt te lukken. Othello raakt zo overtuigd van de ontrouw van zijn vrouw dat hij haar wurgt. Althans bij Shakespeare.
Rick Paul van Mulligan (l) als de intrigant Jago wint weer het vertrouwen van zijn meester Othello (Werner Kolf).
Daria Bukvić en Esther Duysker, die het stuk opnieuw heeft vertaald en bewerkt, staan letterlijk stil bij de onderdrukte positie van de vrouw. Als Othello volgens de tekst Desdemona in het openbaar slaat, gebeurt dat niet op het toneel. De spelers zeggen alleen de regieaanwijzing, dat hij haar slaat.
Ook aan het eind, als hij verblind van jaloezie haar wurgt, raakt de acteur haar niet eens aan. De anderen zeggen dat hij haar vermoordt, beschuldigen hem als het ware. Desdemona zelf blijft leven en op haar knieën herhaalt ze: Houd op. Een hartstochtelijk beroep om te stoppen met dit spel dat haar en Othello zoveel leed berokkent.
Zwart-wit
Ook het raciale aspect krijgt veel nadruk. Het eerste beeld laat niets aan duidelijkheid te wensen. Links staat een zwarte man, rechts een blanke vrouw. De hoofdfiguur is een Afrikaan in een spierwitte blanke omgeving. De witte kostuums van alle spelers versterken dit nog. Als anderen over Othello praten, zijn de scheldwoorden en negatieve kwalificaties niet van de lucht. ‘Diklip, vreemdeling, gelukszoeker, roetkop, wilde, domme aap,’ zijn aanduidingen die in ieder geval deels ook aan het origineel ontleend zijn.
Charlie Chan Dagelet probeert als Desdemona te pleiten voor de in ongenade gevallen Cassio, maar laadt daarmee nog meer de verdenking op zich van ontrouw. Op de achtergrond Melody Klaver als Emilia, de vrouw van Jago, die niet weet welk vuil spel haar echtgenoot speelt.
Wat zou Shakespeare zelf van deze accenten vinden, altijd een leuke theoretische vraag. Hij laat zijn hoofdpersoon niet voor niets gekleurd zijn. Dat was in zijn tijd op zichzelf niet zo bijzonder; alleen hadden donkere mensen toen of de rol van booswicht, of de rol van ‘nobele wilde’, een term die letterlijk valt in deze versie van het stuk. Maar Othello is geen van beide. Hij is een oprechte man van weinig woorden, beetje ruwe bolster en blanke pit, die helaas niet bestand is tegen de vuige intriges van Jago.
Het wilde feest waar Cassio dronken raakt en geprovoceerd wordt. Van links naar recht Rick Paul van Mulligan, Claire Hordijk als paaldanseres, Martijn van Nieuwerf en Jord Knotter als de goedgelovige Cassio.
Shakespeare tilt zelf zijn hoofdpersoon boven de traditionele typeringen uit. Bovendien gebruikt hij ook graag oude verhalen om de actuele onderwerpen van zijn tijd aan de orde en misstanden aan de kaak te stellen. De positie van de vrouw in zijn tijd belichtte hij in zijn werk van meerdere kanten door zowel onderdanige als sterke karakters neer te zetten. Dat Bukvić de hertog van Venetië door een vrouw laat spelen, is natuurlijk meer dan een toevallige dubbelrol.
Galgen
De acteurs van Het Nationale Theater uit Den Haag weten er een spannende voorstelling van te maken met prima prestaties van Werner Kolf en Charlie Chan Dagelet als Othello en Desdemona. Het tijdloze decor verdient zeker vermelding. Een reeks witte doeken aan palen suggereert heel gemakkelijk de zeilen van de vloot en vervolgens de vlaggen voor de overwinning. En zonder de doeken lijken de palen plotseling galgen. Heel sterk en toepasselijk als tegen het einde Strange Fruit wordt gezongen, het lied van Billie Holiday uit de jaren veertig over de gelynchte negers in de Verenigde Staten. Hier overigens in een geheel andere toonzetting gezongen.
Othello weigert zijn onschuldige vrouw te geloven. Charlie Chan Dagelet als Desdemona en Werner Kolf als Othello. (Idem foto bovenaan)
Het Nationale Theater speelt Othello van William Shakespeare. Bewerking: Daria Bukvić (regie) en Esther Duysker (vertaling). Spelers: Werner Kolf, Charlie Chan Dagelet, Rick Paul van Mulligen, Melody Klaver, Jord Knotter, Martijn Nieuwerf, Claire Hordijk, Mark Lindeman. Gezien: Veenendaal, 5 februari 2020.
Speellijst Othello in Noord-Brabant:
Dinsdag 11 februari 2020 | Theater aan de Parade Den Bosch
Donderdag 13 februari | Theaters Tilburg
Vrijdag 28 februari | De Lievekamp Oss
© Brabant Cultureel 2020