door JACE van de Ven
Hoe gaat dat met mooi vormgegeven boeken over gewesten; ze worden doorgebladerd en bij een enkele aansprekende foto of een onderwerp dat de interesse oproept, worden enkele alinea’s gelezen. Verder is het meestal plaatjes kijken. Begrijpelijk, want over een landschap zegt een beeld meer dan een tekst, maar wie Rondom De Mussenkeet – over de geschiedenis van de Deurnese en Liesselse Peel, te beginnen met het Leegveld – niet van het begin tot het eind leest, doet zichzelf tekort.
Oud Eindhovens Dagblad journalist Ed van de Kerkhof, die in 1989 de Prijs voor de Dagbladjournalistiek won, tekende voor de teksten in Rondom De Mussenkeet en hij is het schrijven niet verleerd. Zijn versie van hoe een negorij waar je maar beter geen voet kon zetten evolueerde tot een aangeharkt landschap – compleet met natuurreservaat – is een verhaal vol spannende details dat telkens op het juiste moment weer terugkeert bij de grote lijn.
Uiteraard wordt eerst de oervlakte getekend waarover het gaat. De naam Leegveld zegt eigenlijk al genoeg. ‘Troosteloozer streek ken ik niet, aan planten armer land evenmin’, schreef de botanicus L. Vuijck in 1895. Het was een soort einde van de wereld. Contacten met de Limburgse kant van De Peel waren er nauwelijks: ‘Er lag daar een ander land waar een andere taal werd gesproken.’
Volgt het verhaal van een grondgebied waarin zij die er woonden moesten trachten te overleven. En dat overleven kon alleen door het land waarbij ze woonden, af te graven. Volgt het verhaal van hen die aan dat afgraven geld probeerden te verdienen, aan het elkaar dwars zitten van de firma Van der Griendt (Griendtsveen) en de gemeente Deurne, het verhaal over het Deurnes Kanaal en de er parallel aan lopende Helenavaart (‘Van der Griendt zijn kanaal’).
Het boek gaat over de armoe van de peelwerkers, de ontginningen op de afgegraven peelvelden, de strijd over waar de Peelhalte van de spoorlijn Eindhoven-Venlo moest komen, de lucratieve tijd van het turfstrooisel, de stakingen, de pionierende boeren en de loze beloftes aan hen gedaan, de dromen over een groot, nieuw industriegebied en de nieuwe stemmen die De Peel als natuurgebied wilden behouden. En dat alles gekoppeld aan de persoonlijke verhalen van hen die deze geschiedenis gestalte gaven.
‘Ter herinnering aan Tij Kools’ luidt de opdracht vooraan in het boek en daarmee brengt Van de Kerkhof de Deurnese schrijver en drukker in herinnering die in 1974 met de Peelnota kwam om ‘burgers en overheid van Deurne aan te tonen dat op hun territorium een onvervangbaar natuurgebied aanwezig is – waarvan een gedeelte nog in ongerepte staat verkeert – dat zijn uniciteit ontleent aan de aanwezigheid van veen.’
Op de begrafenis van Tij Kools in 2016 herinnerde Ed van de Kerkhof ook aan deze Peelnota en aan het feit dat de gemeente Deurne daar niets van wilde weten. ‘Datzelfde Deurne, dat toen geen cent gaf om die hele Peel, integendeel, dat die Peel het liefst van de kaart had geveegd, datzelfde Deurne maakt nu reclame met de Peel, klopt zich op de borst met die prachtige Deurnese Peel, dat unieke landschap en heel die bla bla meer’, speechte hij toen.
Maar in Rondom De Mussenkeet is hij milder ten opzichte van de gemeente Deurne. Hooguit bespeurt de lezer soms een licht ironisch toontje als hij gewichtig klinkende zinnen aanhaalt van Deurnese raadsleden uit het verleden die dachten de wijsheid in pacht te hebben. Hij registreert, maar veroordeelt niet, want hij weet dat iedereen een kind van zijn tijd is en dat er ook tijden zijn dat er eerst en vooral brood op de plank moet komen. ‘Laat ons vooral niet vergeten hoeveel zweet er tussen Zeilberg en Griendtsveen in de grond zit’, zei hij bij de presentatie van het boek afgelopen najaar.
Rondom De Mussenkeet is met veel liefde voor een bijzonder gebied geschreven, de vormgeving is functioneel en fraai en de foto’s van Hein van Bakel zijn prachtig. Het boek overstijgt het plaatselijke op tal van fronten, al was het maar omdat het voelbaar maakt dat elke geschiedenis voor hen die ernaar terugkijken een opeenstapeling van gemiste kansen lijkt. ‘De Peel werd een aaibaar landschap, met ondertiteling’, schrijft Van de Kerkhof op zijn licht ironische toon in een van de laatste alinea’s, als hij het heeft over de VVV en zijn informatiebordjes. Bij die modieuze ondertitelingen heeft hij met dit boek een voetnoot van belang geplaatst.
Ed van de Kerkhof , Rondom de Mussenkeet. Deurne: Heemkundekring H.N. Ouwerling 2019, 272 pp., hb., met full colour afbeeldingen van historische documenten en kaarten en foto’s van Hein van Bakel; vormgeving Henk Schriks. Het boek kost € 19,95 en is te bestellen via www.heemkundekringdeurne.nl
© Brabant Cultureel 2020