Ze hangen een beetje eenzaam in de hoek bij een kortlopende tentoonstelling. Twee jonge kinderen op een foto, bewerkt door Clemens Bierings. Mooi zo? Geen idee. Maar bij mij roepen ze van alles op. Kunst prikkelt het geheugen en de verbeelding.
door Arnold Verplancke
Niet veel later schuift een ander beeld tussen mij en het kunstwerk. Een beetje vervaagde, oude foto van meer dan zeventig jaar geleden. Twee jongetjes van die leeftijd ongeveer, de jongste staand voor de grootmoeder en de ander voor de moeder. Mijn broertje en ik. Hij kijkt een beetje onzeker naar de fotograaf. Ik meer van onderuit en argwanend. Wie de foto gemaakt heeft? Misschien mijn vader, net terug uit toenmalig Nederlands-Indië. Hij moet evenzeer nog wennen aan die twee kereltjes als zij aan hem.
Of dat ooit gelukt is, laat ik hier in het midden. Het gaat om wat een kunstwerk kan losmaken bij iemand, zonder dat de kunstenaar dat ooit maar bedacht kan hebben. Mijn broer is trouwens op eenendertigjarige leeftijd overleden, twee jonge kinderen achterlatend.
Ophelia
Ik denk aan een ander en veel beroemder kunstwerk. Wie in Londen in Tate Britain is geweest, kent het misschien. Een schilderij van Ophelia door Sir John Everett Millais, uit 1851-1852. Dat zij zelfmoord heeft gepleegd, zou je niet zeggen. Ze drijft zo vredig op het water. Alsof Hamlet haar zo kan oprichten en wakker kussen. Natuurlijk ziet zelfmoord er zo niet uit. Maar het beeld raakt me telkens weer en aanvankelijk wist ik echt niet waarom.
Voor de zekerheid heb ik maar een briefkaart gekocht om de afbeelding vast te houden. Pas later durfde ik kennelijk de gelijkenis tot me door laten dringen. Zoals zij, bleek gelaat en met een mooie lange jurk, lag mijn overleden vrouw er ook bij, bijna vijfentwintig jaar geleden. Collega Jace van de Ven heeft haar die week nog eer bewezen in een mooie column.
Oorlog
Misschien lijken dit wel erg gemakkelijke associaties. Voor de hand liggend zelfs: een bijna even oude broer, een overleden echtgenote. Maar ook bijvoorbeeld het werk van Anselm Kiefer raakt mij telkens weer. Toch veel minder figuratief dan het voorgaande. De onheilspellende sfeer in zijn vaak grote kunstwerken en installaties trekt mij onweerstaanbaar aan. De oorlog is bij hem nooit ver weg. De Duitse geschiedenis en mythologie spelen er dwars doorheen: verwoest land, onttakelde gebouwen en Wagner op de achtergrond.
Kiefer is maar anderhalve maand ouder dan ik, eveneens geboren helemaal aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Als Duitser worstelt hij ongetwijfeld op een heel andere manier met de geschiedenis dan ik. Maar dat ontheemde gevoel lijk ik te herkennen uit mijn jeugd. Alsof je nietsvermoedend in een foute geschiedenis terecht bent gekomen. De oorlog was nog dichtbij, de onzekerheid over een volgende levendig aanwezig.
Natuurlijk, iedereen stak de handen uit de mouwen, probeerde er wat van te maken. Over de ervaringen tijdens de bezetting werd niet gesproken, over mijn vaders tijd in Indië al helemaal niet. Mijn grootvader leerde me alle rangen en standen van de krijgsmacht kennen, voor alle zekerheid. Aan de schoorsteenmantel hingen wat bajonetten, dolken en een kort samoeraizwaard uit Indië, van een Japanse officier geweest. De vervreemding was compleet.
Vrede
Misschien heeft Bierings de gezichten van die jongetjes daarom wel zo bewerkt, met iets tussen een bril en een masker in. Zien ze alles zo scherper of juist liever niet? En wat? Hun heden of hun toekomst?
Ik herinner me dat ik als jongetje een zijstraat inliep, ik weet nog precies waar. En ik nam mij voor één gedachte altijd te bewaren: ik ga het maken en het gaat lukken! Ik kan het! Ik zat nog op de lagere school. Door de jaren heen heb ik me vast kunnen houden aan dat knulletje van toen.
Mijn kerstgedachte van 2019? We genieten al vierenzeventig jaar van vrede in ons deel van Europa. Dat is uitzonderlijk lang als je naar de geschiedenis kijkt. Laten we daar in godsnaam heel zuinig op zijn. O ja, en dat kunstwerkje met die twee kinderen heb ik maar gekocht. Ik kan ze toch niet verloren laten lopen.
De expositie met werken van Hans Lodewijkx en Clemens Bierings was slechts drie dagen te zien en is reeds afgelopen.
© Brabant Cultureel 2019