Brabant Cultureel zet dit najaar in een serie de schijnwerper op kleine en middelgrote theaters in Noord-Brabant. Ze staan wat in de schaduw van de theaters in de grote steden, maar zijn in hun eigen gemeente of regio het hart van het (sociaal-) culturele leven. Vandaag het laatste deel in de serie, Theater De Blauwe Kei in Veghel. Een gesprek met directeur Harry Vermeulen.
door Arnold Verplancke
Een uniek theater in Brabant. Die titel verdient De Blauwe Kei in Veghel zeker; ingebouwd en leunend op het kolossale industriële erfgoed van de CHV. Maar ook laagdrempelig geweven in het geheel van restaurants en winkels vol lekkers.
Van alles herinnert nog aan de tijd dat de enorme silo’s vol zaten met mengvoeders, kunstmest en granen. De Coöperatieve Handels Vereniging (CHV), een inkooporganisatie van de Noordbrabantse Christelijke Boerenbond (NCB), zorgde er vanuit deze gebouwen voor dat de Brabantse boeren kregen wat ze nodig hadden. De enorme ruimten in het gigantische complex, de zware betonnen muren, de ruwe afwerking en de soms raadselachtige apparaten ademen nog de sfeer van toen. Ook de afkorting CHV is gebleven, maar staat nu voor Cultuur Haven Veghel, een van de activiteiten in de betonnen kolossen aan de Noordkade.
Potentie
Elke beschrijving van het complex schiet te kort. Je moet er ronddwalen om de potentie van deze bundeling te beseffen, van de Proeffabriek en de Cultuurfabriek samen. Een grote Jumbo foodmarkt, speciaalzaken met wijnen en bieren en gedistilleerd, een bakkerij, frietzaak en restaurants. Op de begane grond gaan die broederlijk samen met bijvoorbeeld het centrum voor creatieve educatie en muziek Phoenix, de winkel van Kunstgroep De Compagnie, jongerencentrum De Kluis, een popkelder en Cultuurcafé De Afzakkerij, waar vroeger het veevoer in zakken ging.
En, o ja, het theater.
Foto > Gemma Kessels
Harry Vermeulen (1961), directeur van theater De Blauwe Kei is enthousiast over hoe de verschillende sferen in elkaar overlopen van winkels en horeca naar cultuur. “Mensen vragen zich niet af waar de grenzen liggen van de verschillende instellingen. Ze lopen automatisch van de een naar de ander. Ze gaan eerst even voor € 12,50 een hapje eten. En het personeel weet dat ze op tijd klaar moeten zijn voor de voorstelling.”
4 Zalen
De zalen van theater De Blauwe Kei en de grote foyer gaan organisch op in het geheel. Ze liggen verspreid over verschillende verdiepingen in het complex.
- De grote zaal is nieuw gebouwd tegen het oude bedrijfspand aan. Ze biedt oplopend plaats aan bijna 700 bezoekers, een grotere stad waardig. Een brede zaal, met een groot en diep podium, veel beenruimte voor de bezoekers, maar geen orkestbak. Dus alleen niet geschikt voor operavoorstellingen. Jaarlijks staan er honderd professionele producties en 35 van de lokale verenigingen. In de grote zaal draait ook het Filmhuis, dat telkens toch 150 bezoekers trekt.
- Op de eerste verdieping vlakbij de teken- en schilderateliers is de Podiumzaal te vinden voor 150 bezoekers als er ook tafels en stoelen staan in een clubopstelling. De ruimte is een tijd gebruikt als poppodium en kon toen wel het dubbele aantal bergen. In de Podiumzaal draaien dit seizoen 2019/20 een muziekserie en een serie standup comedy.
- Niet veel verder ligt op die verdieping nog een zaal die het Magazijn heet, met een vlakke vloer als speelvlak en een uitschuifbare tribune voor ongeveer honderd plaatsen. Ze is geschikt voor cabaret en muziek. Niet voor toneel- of dansvoorstellingen die ruimte nodig hebben en een decor. Wel voor series Op de huid met twintig voorstellingen per jaar.
- Op de tweede verdieping is de Theaterstudio met 66 plaatsen, tussen de dans- en muziekstudio’s. Die zaal is vaak in gebruik voor kleine uitvoeringen van o.a. Phoenix.
Het zal duidelijk zijn dat deze nieuwe De Blauwe Kei in niets meer lijkt op het vroegere theater van die naam. Oude bezoekers die het compacte gebouw aan het Stadhuisplein gewend waren, moeten soms wennen en hun weg vinden in het nieuwe gebouw.
Toefje
Op het dak, op 32 meter hoogte, torent het speciaalrestaurant Sillyfox, dat onlangs nog een vermelding kreeg in de Michelingids. Dat heeft niets met het theater te maken – meer met de prijswinnende chefkok Joppe Sprinkhuizen – maar vormt wel het toefje op het enorme scala aan de Noordkade.
Foto > Gemma Kessels
Dit samengaan biedt kansen, zowel aan de bezoekers die willen winkelen, eten of cultuur beleven, als aan de instellingen onderling. De enorme Koekbouw bijvoorbeeld (waar vroeger de veekoeken lagen opgeslagen) hoort niet bij het theater. Maar de ruimte kan wel op afspraak worden ingezet voor speciale evenementen, zoals dit voorjaar voor La Grande Bouffe, een muziektheater van de philharmonie zuidnederland en Toneelgroep Maastricht . Die was alleen in Maastricht en Veghel te zien. In de Koekbouw van 67 meter lang, 10 meter hoog en bijna 16 meter breed kunnen gemakkelijk duizend theaterbezoekers. Met feesten nog veel meer.
Stationsklok
Met de Proeffabriek en de Cultuurfabriek is het verhaal nog niet af. In een gebouw iets verderop (voorheen voor zaai- en pootgoed) zijn nog gevestigd het Wittern restaurant, het commercieel bioscoopcomplex Industry en het museum SIEMEI (Stichting Industrieel Erfgoed Meierij). Dat museum is ook actief met het restaureren van oude machines en werktuigen. Zo hebben vrijwilligers van het museum de afgedankte stationsklok van Den Bosch gerestaureerd. Die pronkt nu in volle glorie bij de ingang van de Proeffabriek, tot ontzetting van menig Bosschenaar.
Een zo groot en veelzijdig complex heeft een geheel eigen eigendoms-, bestuurs- en beheerstructuur. Het industriële erfgoed is eigendom van de gebroeders Van de Ven van het gelijknamige bouwbedrijf in Veghel. Ze hebben tientallen miljoenen geïnvesteerd in de restauratie en renovatie van de gebouwen die ruim 21.000 vierkante meter beslaan. Ook gemeente en provincie hebben miljoenen neergelegd om deze ontmoetingsplaats van food en cultuur te creëren. Bouwbedrijf Van de Ven uit Veghel en de provincie Noord-Brabant zijn samen eigenaar van Noordkade BV die de ruimten verhuurt. De grootste huurder is de gemeente, sinds 2017 Meijerijstad geheten, na de fusie van Veghel, Schijndel en Sint-Oedenrode.
Coöperatie
De culturele instellingen kennen eigen stichtingen met een eigen boekhouding en eigen subsidies. Maar ze werken nauw samen in een coöperatie en hebben een en hetzelfde bestuur. Harry Vermeulen is tevens directievoorzitter van de Cultuurfabriek Noordkade, de coöperatie waarin naast het theater ook vertegenwoordigd zijn Phoenix Cultuur inclusief CHV Academy, de Compagnie en de CHV die de exploitatie doet van De Afzakkerij en evenementen organiseert. “Er is niet zomaar een laag boven gezet. We doen echt dingen samen. De structuur nodigt daartoe uit. Je zit elke twee weken bij elkaar,” zegt Vermeulen en hij noemt een aantal gezamenlijke activiteiten zoals de Nacht van de Noordkade, Fabriek Magnifique, het Noordkade Festival. “Dat gebeurt steeds meer en het publiek vindt dat hartstikke leuk.”
Dat ‘mengen en mixen’ van alle gebruikers in de Cultuurfabriek staat in de beleidsplannen, maar je ziet het ook voor je ogen gebeuren, aldus Vermeulen. Als voorbeeld noemt hij Eric Vloeimans, de bekende jazzmusicus die verbonden is aan Circle of Talent van de muziekopleiding van Phoenix. “Hij leidt daar de professionals van straks op en die zullen op hun beurt de jonkies weer leren hoe het moet. Een circulaire beweging en Vloeimans is daar kind aan huis. Hij heeft ook een rol gespeeld bij de officiële opening van het theater en een prachtig nummer voor onze koningin gespeeld; hij heeft zijn muziekboek Horn of Plenty’ hier ten doop gehouden en hij staat ook dit seizoen in onze theaterprogrammering.”
Samenwerking
De samenwerking en onderlinge verbondenheid in het hele complex gaat ver. Contractueel heeft De Blauwe Kei voor slechts de helft van de tijd de beschikking over de zalen. De andere helft kunnen ze verhuurd worden aan andere gebruikers van binnen of buiten de Noordkade. Daar staat tegenover dat Vermeulen indien nodig ook andere delen van het complex kan huren voor zijn activiteiten, zoals de al genoemde grote Koekbouw.
Sterker nog, als hij door het betonnen complex loopt met zijn vele onverwachte hoekjes en ruimten, ziet hij overal wel een verrassende speelplek voor leuke initiatieven. “Wij kunnen hier anders programmeren dan in een traditioneel gebouw. In deze omgeving levert het iets bijzonders op. Dit hele complex nodigt enorm uit om buiten de lijntjes te kleuren.”
Zo spontaan is de culturele inkleuring van het complex eigenlijk ook begonnen. Kunstenaars van De Compagnie hebben in het begin aan bouwbedrijf Van de Ven gevraagd: mogen wij hier iets gaan doen? Vermeulen: “Ze hebben alle troep eigenhandig opgeruimd. In een hoek van wat nu de Afzakkerij is, begonnen ze met muziek op zondagmiddag. Dat groeide en groeide en nu hangt het publiek vijftig zondagen per jaar met de benen buiten.” De gemeente besloot ongeveer vijf jaar geleden om allerlei culturele instellingen te gaan concentreren hier aan de Noordkade.
Maxima
Het theater draait sinds begin 2018 en is in september dat jaar officieel geopend door koningin Maxima. Vermeulen werd medio vorig jaar directeur van de Blauwe Kei. Dat was hij overigens ook van 1990 tot 1996. Daarna werkte hij in Waalwijk aan de nieuwbouw van de Leest en vervolgens tien jaar als directeur van het Theater aan de Parade in Den Bosch.
Hoewel het niet zijn eigen verdienste is geweest, vertelt hij trots dat de nieuwe grote zaal in negen maanden is gebouwd voor een bedrag van ca. tien miljoen euro. Geen vergelijking met de zestig miljoen die het nieuwe theater in Den Bosch moet gaan kosten en de tweeënhalf jaar bouwtijd die daar nodig is.
Klassiek
De programmering van de grote zaal in Veghel laat zich overigens niet vergelijken met die in een grotere stad als Den Bosch. Vermeulen: “Daar ligt een zwaarder accent op dans en toneel, een echte stadsprogrammering. Dat is hier minder. Wij brengen veel muziek, een stevig blok cabaret, veel jeugd- en familietheater. Wij hebben een steeds jonger publiek. Dat loopt gewoon door het gebouw en heb je bijna voor het oprapen. Daar spelen we op in.”
Onder muziek verstaat hij niet klassieke muziek als in de hoofdstad. “Den Bosch is vroeger de uitvalsbasis geweest voor het Brabants Orkest. Daar staan nog twee series van zes grote concerten, vanuit de traditie” Klassieke programmering van dat formaat laat hij liever over aan de concertzalen in Eindhoven en Tilburg die daar speciaal voor zijn gebouwd.
Hij vindt het lastig zijn programmering in hokjes te duwen. Cabaret loopt immers uiteen van puur comedy tot heel serieus. En in welk vakje duw je een grote productie van Ellen ten Damme, of het Scapino Ballet? En het dansgezelschap van Lonneke van Leth dat het nieuwe seizoen komt? Ze stond met haar groep eerder in de Koekbouw, voordat het theater klaar was. “Je moet kijken waar je zaal geschikt voor is en waar je publiek voor hebt. Wat je volgens mij iets teveel ziet in Nederland, is dat in een nieuwgebouwd theater álles maar moet kunnen. Je mag best nadenken over een theater waar niet alles kan, maar waar je doet waar je goed in bent.”
Schijndel
De Blauwe Kei verzorgt ook de theaterprogrammering in de nieuwe podiumzaal van Het Spectrum in Schijndel. Die is gebouwd in de ruimte van het cultureel centrum waar vroeger de bibliotheek zat. Schijndel maakt deel uit van de fusiegemeente die nu ongeveer 80.000 inwoners telt.
Een club van sponsors ondersteunt De Blauwe Kei. “We hebben hier een fantastische concertvleugel staan sinds een jaar, een prachtige Steinway die uit het Concertgebouw in Amsterdam komt en is gefinancierd door onze sponsorstichting.”
Waar leidt dit allemaal toe, hoe ziet hij de toekomst? “Dit is voor mij theater 3.0, de formule voor de toekomst. De hele Noordkade is onze speeltuin. Mijn ideaal is dat mensen straks zeggen: kom we gaan naar de Noordkade, er is altijd wel wat te doen.”
Een greep uit het programma 2019 – 2020
CABARET
Kommil Foo
Rob Scheepers
Urbanus
Claudia de Breij
Marlon Kicken
DANS
Scapino
Isabelle Beernaert
Sally Dansgezelschap Maastricht
MUZIEK
Marcel de Groot
Neil Diamond Tribute
Tania Kross
Gerard van Maasakkers
Iris Hond
SPECIAAL
Nationale Operette
Goedemorgen Noordkade!
Tineke Schouten
Fred van Leer
THEATERCOLLEGE
Robèrt van Beckhoven
Guido Weijers
TONEEL
Matzer
Fred Delfgauw en Jacqueline Blom
Porgy Franssen c.s.
Hendrik Groen
Het Zuidelijk Toneel
Vorige aflevering uit de theaterserie De Schuur in Zevenbergen
© Brabant Cultureel 2019