Grote doosvormige gebouwen op industrieterreinen en langs snelwegen, vaak grijs en meestal zonder ramen. Vrachtwagens rijden er af en aan, maar hoe gaat het daar binnen? Journalist Jeroen van Bergeijk wilde weten wat er allemaal gebeurt om een vandaag geplaatste bestelling morgen thuis afgeleverd te krijgen. Om het zelf te ervaren ging hij undercover werken bij bol.com.
door Lauran Toorians
Jeroen van Bergeijk (1965) is journalist, schrijver en uitgever. In 2018 werkte hij gedurende vijf weken undercover in het distributiecentrum van bol.com in Waalwijk. We kennen ze allemaal, die enorme, meestal grijzen dozen die op zichtlocaties langs de snelweg het zicht belemmeren. Ze hebben oppervlaktes die zich laten uitdrukken in aantallen voetbalvelden en het zijn letterlijk en figuurlijk gesloten werelden. Van Bergeijk wilde weten wat er gebeurt wanneer je bij bol.com voor 23.59 uur iets bestelt en dat de volgende dag thuis aan voordeur krijgt afgeleverd. Welke weg legt dat pakje af en door wiens handen is het dan gegaan? Omdat hij dat zelf wilde ervaren, ging hij undercover als uitzendkracht. Het doel was een artikel dat eind 2018 is verschenen in de Volkskrant, maar hij had voldoende stof om er ook een pakkend boek van te maken.
Rechtsomkeer
Na de eerste drie bladzijden van dit vlot geschreven boek heb je de indruk dat binnenkomen bij bol.com sterk lijkt op binnenkomen in een concentratiekamp. Van Bergeijk zette door en hield het vijf weken vol. Ik zou meteen rechtsomkeer hebben gemaakt. Verder lezend, blijkt het minder erg dan de verhalen die over de vergelijkbare centra van bijvoorbeeld Amazon de ronde doen. Slavenwerk is het bij bol.com niet. Van Bergeijk heeft tijd en gelegenheid om praatjes te maken met collega’s en kader en vindt op de werkvloer ook humor. Maar de onregelmatige werktijden in ploegen maken een sociaal leven onmogelijk, de dagen zijn lang (tot elf uur per dag) en het loon van tien euro per uur is karig.
Die omstandigheden maken het ook nodig om in de buurt van het werk te wonen, of om via het uitzendbureau (dat zijn er meerdere) een pension met vervoer te regelen, wat dan weer van de inkomsten af gaat. Van Bergeijk vond onderdak in een stacaravan op De Droomgaard, een ‘polencamping’ met een niet al te beste reputatie in Kaatsheuvel (het ‘park’ ging inmiddels over in andere handen). Dat hij er een eigen stacaravan kreeg is een grote luxe. De meeste bewoners delen er een met drie of vier man en zijn een stuk slechter af.
Van Bergeijk rekent voor dat huisjesmelken (en caravanmelken) uiterst lucratief is en stipt daarmee ook een ander punt aan. Het overgrote deel van de medewerkers in het distributiecentrum zijn buitenlanders – overwegend Polen – die na het werk te moe zijn om problemen te veroorzaken. De slechte naam komt door enkelingen die misschien tijdelijk geen werk hebben en voor wie de drank een uitweg biedt. Het probleem is dubbel: distributiecentra zoals dit van bol.com zorgen totaal niet voor werkgelegenheid in de regio, maar draaien vrijwel geheel op goedkope arbeidskrachten uit het buitenland. En die mensen willen wij (burgers, overheden, bedrijven) blijkbaar niet fatsoenlijk huisvesten en een plaats in onze samenleving geven. We profiteren ervan en geven ze stank voor dank. Stoere burgemeesters die onveilige panden sluiten of de politie op razzia sturen, doen hooguit aan symptoombestrijding. Aan fatsoenlijke huisvesting en begeleiding van nieuwkomers in de gemeente, brandt niemand zijn vingers.
Mensonterend
Toch klaagt dit leger goedkope arbeidskrachten niet. Vergeleken met ‘thuis’ zijn de arbeidsomstandigheden niet slecht en de verdiensten uitstekend en dat de huisvesting belabberd is, wordt zuchtend op de koop toe genomen. Dat het mensonterend is, schrijft Van Bergeijk niet, maar kan de lezer zelf concluderen.
Aan het eind van het boek, als Van Bergeijk alweer gewoon journalist is en zijn artikel in de krant al is verschenen, mag hij een bestelling plaatsen en met ‘zijn’ pakje meereizen, van het schap in het distributiecentrum tot aan zijn eigen Amsterdamse voordeur. Daarvoor blijken wel enkele kunstgrepen nodig en dit laatste hoofdstuk heeft iets overbodigs. Het beantwoordt de vraag waarmee dit undercoverproject begon, maar wat de auteur zelf meemaakte, is een stuk interessanter dan wat het pakje allemaal overkomt. Bovendien plaatst Van Bergeijk zijn ervaringen in een bredere context, waarmee dit boek over meer gaat dan alleen bol.com.
En voor wie het nog niet wist, deze internetwinkel verkoopt alles en is daarmee ook de grootste sekswinkel van Nederland en België. En alles kan binnen dertig dagen gratis worden teruggestuurd. Een service waarvan klanten gretig gebruik maken. Hoezo, consumptiemaatschappij? Misschien zou het goed zijn wanneer bol.com iedere klant bij zijn eerstvolgende bestelling een exemplaar van dit boek cadeau doet.
Jeroen van Bergeijk, Binnen bij bol.com. Amsterdam: Querido Fosfor 2019, 136 pp., ISBN 978-90-214-1812-4, pb., € 15,00.
© Brabant Cultureel 2019