Brabant Cultureel zet dit najaar in een serie de schijnwerper op kleine en middelgrote theaters Noord-Brabant. Ze staan wat in de schaduw van de theaters in de grote steden, maar zijn in hun eigen gemeente of regio het hart van het (sociaal-) culturele leven. Vandaag deel 6, Schouwburg Cuijk. Een gesprek met directeur Sjoerd Meijer.
door Joke Knoop *
Het theater in het dorpshart is niet te missen: een imposante gevel, grote letters SCHOUWBURG, terracotta pleisterwerk. Vormen die doen denken aan Art Nouveau. Ook inpandig zijn er volop verwijzingen naar die stijlvolle tijd.
Wie niet beter weet, plaatst het gebouw in de dertiger jaren. Maar schijn bedriegt: de schouwburg is van deze tijd, in 2015 opgeleverd na een bijna 3 jaar durende verbouwing. Sindsdien mag Cuijk, een dorp met ruim 17.000 inwoners, zich verheugen op een vernieuwd en volwaardig theater. Menig middelgrote stad kan er jaloers op zijn.
Hoe komt het kleine Cuijk aan zo’n grootse accommodatie? Daarvoor moeten we terug naar het jaar 1900. In dat jaar besluiten de Fraters van Tilburg hun school uit te breiden met een parochiezaal met podium, de Sint Jozefvereniging. De zaal kent vele gebruikers: van toneelvereniging en harmonie tot de vereniging van bijenhouders die er vergadert. In de naoorlogse jaren laten de fraters de toneelzaal aan de gemeenschap.
In de wederopbouwperiode na de Tweede Wereldoorlog wijst het rijk het dorp Cuijk aan als regionale ontwikkelingskern. Cuijk kwam door deze regeling in aanmerking voor subsidies voor het aantrekken van bedrijven en het treffen van sociale voorzieningen. Een goed vestigingsklimaat was nodig en daar hoort een theater bij. Parallel daaraan wil het rijk de culturele infrastructuur in den lande versterken teneinde de werkende mens te ‘verheffen’. Kortom: er is rijksgeld voor een schouwburg in Cuijk.
In 1957 staat er een echt theater. Het gebouw biedt in de jaren die volgen bovendien onderdak aan onderwijs, bibliotheek, museum, VVV-kantoor, bioscoopzaal en een kunstuitleen. Begin deze eeuw raakt het gebouw door intensief gebruik aan het eind van zijn levenscyclus. In de gemeenteraad brandt de discussie los. Wordt er nabij het bedrijventerrein een nieuw onderwijs- en cultuurcluster gebouwd, waarin onder meer de bibliotheek, kunstencentrum en onderwijs een plaats krijgen? Dan verdwijnt het beeldbepalende oude theater uit het dorpshart. Of wordt het een ingrijpende verbouwing van de schouwburg? Het wordt het laatste.
Bauhaus
In 2013 begint de verbouwing onder het scheppend oog van de Nijmeegse architect Wim Kol. Hij laat zich inspireren door de architectuur van het Bauhaus en van De Stijl. Het monumentale fraterhuis blijft staan, daarachter gaat alles op de schop. Er komt een grote theaterzaal met alle faciliteiten als een ruim podium en dito toneeltoren en een multifunctionele ruimte die kan worden ingezet als kleine zaal. Voorts worden ruime voorzieningen getroffen voor het lokale verenigingsleven die over een eigen vleugel in het gebouw beschikt voor repetities en muziekonderwijs. Dit alles omzoomd met ruime publieksfaciliteiten en de noodzakelijk horecafaciliteiten. In 2015 staat het nieuwe theater er, toegespitst op de podiumkunsten en het faciliteren van culturele en maatschappelijke activiteiten. De horeca, die wordt uitbesteed, faciliteert de schouwburgbezoekers en draagt zorg voor de zakelijke verhuur. De gemeente is voortaan eigenaar en verhuurt de accommodaties aan de Stichting Schouwburg Cuijk.
Foto Gemma Kessels
In het jaar van de oplevering in 2015 wordt bij betrokken partijen duidelijk dat de economische crisis zijn sporen nalaat. De mensen en de overheden hebben minder te besteden. Winkels trekken weg uit het centrum, de omringende horeca krijgt het moeilijker. Tijdens de nieuwbouw zijn verbindingen verloren gegaan en is de concurrentie op de zakelijke markt toegenomen. De schouwburg slaagt er in de bezoekerscijfers van voor de verbouwing te consolideren. De verwachtingen rond de zakelijke verhuur blijven achter. Wat nu? Wat is er nodig om meer inkomsten genereren?
Grote vragen, waarop de antwoorden nog gevonden moeten worden. De gemeente Cuijk en haar culturele partners ontwikkelen een cultuurvisie voor de lange termijn. In de ondertussen vastgestelde meerjaren visie wordt clustering van culturele organisaties nagestreefd. Samen met collega organisaties worden de mogelijkheden in kaart gebracht. Schouwburgdirecteur Sjoerd Meijer spreekt daarom van een transitieperiode.
Verandering
Sinds de heropening zit het tij tegen. De schouwburg kampt na de heropening in 2015 met opstartproblemen, legt Meijer uit. Om oneerlijke concurrentie te vermijden, zijn tussen Koninklijke Horeca Nederland, de gemeente en de schouwburg afspraken gemaakt over het volgen van de richtlijnen voor eerlijke mededinging met als gevolg dat de horeca is uitbesteed. Dat blijkt een financiële aderlating te zijn. Het kost het nieuwe horecabedrijf nog steeds moeite om de omzetten op het oude niveau terug te krijgen en de zo gehoopte omzetgroei blijft uit.
Wat is er nodig om het tij te keren? In opdracht van de gemeente en de schouwburg neemt een externe projectleider de organisatie onder de loep met hulp van zorgvuldig geselecteerde deskundigen. Lastig? Meijer schudt het hoofd: “Ik kan dat iedere organisatie aanbevelen, andere ogen zien andere dingen. Natuurlijk is het lastig je bloot te geven, dat maakt je kwetsbaar, je wordt in zienswijzen bevestigd en er worden nieuwe aangereikt. Dit is een wederkerig proces geweest tussen schouwburg en gemeente. Zo kom je van discussie tot dialoog.” De resultaten zijn samengevat in een meerjaren strategisch bedrijfsplan onder de welluidende naam ‘Maak het mee’. Dit bedrijfsplan is tevens de onderlegger voor een meerjaren subsidieovereenkomst.
Welke rollen?
Hoofdvraag is welke rol de schouwburg moet spelen in een kleine gemeenschap. De situatie op dit moment: circa 130 professionele voorstellingen, daarnaast zo’n 100 evenementen per jaar die voortkomen uit initiatieven in de gemeente Cuijk. Het culturele verenigingsleven heeft een podium in de schouwburg. De harmonie, de lokale podiumkunsten, de balletscholen, jongerenwerk en schoolvoorstellingen vinden hun weg naar de schouwburg. Er wordt volop carnaval gevierd, basisscholen in de gemeente laten hun eindmusical opvoeren en de diploma’s van voortgezet onderwijs worden in het theater uitgereikt.
De schouwburg entameert coproducties met lokale verenigingen en geeft technische ondersteuning waar nodig. Zalen worden verhuurd aan derden voor lief- en leed bijeenkomsten, communiefeesten, koffietafels, recepties. De schouwburg werkt nauw samen met basis- en voortgezet onderwijs.
Schouwburg Cuijk wil graag een ontmoetingsplaats zijn. Directeur Meijer zet sterk in op gedeeld eigenaarschap en op communities; dat zijn groepen die meebepalen wat er op de planken komt. Zo is er een community voor jazz, voor klassieke muziek, singer-songwriters en voor jongerencultuur. Een community is doende met concerten in de Sint Martinuskerk aan de overkant van de straat en weer een andere met Theater na de Dam. De schouwburg kan technische ondersteuning bieden en pr & kaartverkoop regelen. De jongeren community opperde bijvoorbeeld Nienke Plas te programmeren, bekend onder jongeren van haar vlogs en deelname aan het tv-programma Expeditie Robinson. Meijer: “Daar zou ik zelf nooit aan gedacht hebben. Ik kende haar zelf niet, ze had nog niet eens een theaterprogramma. We hebben haar ondertussen kunnen boeken en ze was in anderhalve dag uitverkocht.”
Programmering
Zoals elders komen ook in Cuijk bakkers, advocaten en buitenlanddeskundigen hun verhaal vertellen. Soms doen ze dat met theatrale middelen, een andere keer ziet het publiek een ijsberende brombeer op een kaal podium. Toch zijn dat publiekstrekkers, naast de grote cabaretiers. Hoe zit het met ‘moeilijke’ cultuur, waar de grote levensvragen en belangwekkende ontwikkelingen worden bevraagd of met experimentele muziek en dans? Is dat nog te beleven in Cuijk?
Vooropgesteld: de Cuijkse schouwburg programmeert breed, dat wil zeggen professionele landelijke voorstellingen, nu en dan een internationaal gezelschap op de planken. “Op de schaal van Cuijk, met 17.000 inwoners in het kerndorp, kun je je geen monofunctioneel theater permitteren. Dat kan alleen in grootstedelijke gebieden. Gelukkig ligt Nijmegen om de hoek met collega-instellingen die kwetsbaar aanbod in de juiste setting aanbieden. ”
Nederig
Willekeurig voorbeeld: Het Zuidelijk Toneel met Lucas de Man die de democratie fileert, zal het in Cuijk niet halen qua publieksbereik. Waarom dan niet in de kleine zaal? Een enkele voorstelling van dit kaliber heeft geen zin, vindt Meijer. “Om dit publiek aan je te binden, moet je vaker dergelijke voorstellingen programmeren. Dan moet je realistisch zijn, wij zijn meer een community centre, dus proberen we heel goed naar ons publiek te luisteren. En ja, de programmering verandert voortdurend. Onze rol verschuift naar een meer dienende functie.”
De toiletten zijn een publiekstrekker. Foto Gemma Kessels
Dat verandert de schouwburg meer in een gemeenschapshuis? Directeur/programmeur Meijer beaamt dat. “Daar is niks mis mee. Bovendien is die ontwikkeling niet nieuw. De schouwburg in Cuijk heeft altijd een brede bedding in de gemeenschap gehad. Het is een huis van de gemeenschap. Zo is het ook begonnen met de fraters.”
“We willen de huiskamer van Cuijk zijn waar iedereen welkom is en zich thuisvoelt. We ondersteunen alle denkbare vormen van expressie. De schouwburg is een plek waar mensen verhalen vertellen, naar elkaar luisteren of kennis en beleving delen. Dat je elke keer als bezoeker een beetje rijker naar buiten gaat. Dat bevordert tolerantie, begrip en gemeenschapszin. Dat kan door Lucas de Man te programmeren, maar dat alles kun je ook bereiken met Frans Bauer.”
*) Dit artikel van de hand van Joke Knoop (1952 – 2019) wordt postuum gepubliceerd.
Strategisch bedrijfsplan Maak het mee
Lees hier andere afleveringen uit de theaterserie
Een greep uit het programma 2019 – 2020
MUZIEK
Renee van Wegberg
Chris Hinze
Tania Kross
Rowen Hèze
Gerard van Maasakkers
Frans Bauer
KLASSIEK
Nationale Operette
Holland Baroque
Combattimento
De Mattheus Passie
Arno Pitters en Jeroen Riemsdijk
TONEEL
Porgy Franssen, Jacqueline Blom, e.a.
Victor Löw, e.a.
Huub Stapel
Victoria Koblenko, e.a.
SPECIAAL
Fred van Leer
Robèrt van Beckhoven
RUMAG
Tineke Schouten
LITERAIR
Stine Jensen
Annejet van der Zijl
Adriaan van Dis
Murat Isik
DANS
The Battle
The Royal National Ballet Company
Scapino Ballet
Ballet van de Staatsopera van Tatarstan
CABARET
Nienke Plas
Sara Kroos
Ali B.
Karin Bruers
Javier Guzman
Claudia de Breij
Mark van de Veerdonk
LOKAAL
Leven tot en met dementie
Cuijkse Kerst Revue
Vierdaagse Orkest
Opiniecafé