Wie naar de voorstelling Fort Europa gaat in de verwachting een tirade te horen over de manier waarop wij bootvluchtelingen afhouden en de buitengrenzen dichttimmeren, komt bedrogen uit. Het stuk zet de zelfgenoegzame Europeaan en zijn ingebeelde superioriteit nog veel grondiger te kijk.
door Arnold Verplancke
Een fort houdt niet alleen de vijand buiten, maar ook de mens daarbinnen gevangen. Dat laat het Bossche theatergezelschap Matzer zien in zijn nieuwe productie Fort Europa, gemaakt op basis van een novelle van Tom Lanoye uit 2005. Het is geen toneelvoorstelling geworden in de traditionele betekenis van dat woord. Er zit geen verhaal in, er is geen decor en herkenbare personages ontbreken ook. De acht jonge acteurs en actrices voeren een knap muzikaal stemmenspel op dat uitnodigt tot nadenken en soms ook tot grinniken om de rake formuleringen.
Het achttal vormt op het lege toneel soms een hecht organisme dat ademt, beweegt, neuriet en zingt. Handen zwaaien herhaaldelijk ten afscheid van het oude continent Europa met zijn versleten cultuur. Even later waaieren de acht uiteen om hun eigen visies te formuleren en elkaar te bevestigen of juist tegen te spreken. Vervolgens komen ze weer samen, als in een fraaie choreografie. Hun handen en onderarmen zijn gestoken in een soort nylons, alsof ze al aan het degenereren zijn en hun grip verliezen.
Wat betogen de individuele stemmen zoal? Een stamcelbioloog houdt een futuristisch verhaal over de nieuwe mens die er aan zou komen, de volmaakte Europeaan die rationeel en optimistisch zal zijn. Een ander betoogt hoe superieur de Europeaan is vergeleken met Afrikanen en kraamt daarbij racistische taal uit waartegen zelfs de borreltafel in opstand zou komen. Trouwens, Russen deugen ook niet en revoluties lossen niets op.
Wat zullen ze missen als zij dit fort verlaten? Eigenlijk kunnen ze weinig bedenken. Ja een filosoof als Schopenhauer, of de echte Parmaham, om maar enkele onnozele antwoorden te noemen. Herinneringen uit het joodse getto maken plaats voor trotse ondernemers die uitleggen dat de naamloze vennootschap het summum van onze beschaving is.
Deze aaneenschakeling van uiteenlopende stemmen uit het oude Europa wordt afgewisseld met fraaie zang, want aan talent ontbreekt het zeker niet bij deze jonge spelers. Zo tegen het einde komen onze nieuwe rechten ook nog even aan bod. Een hoer wil nu dood en eist haar zeggenschap op, want als iemand het recht heeft te beslissen over haar eigen lichaam is zij dat toch wel. Een 68-jarige vrouw verlangt tezelfdertijd een kind, want daar is ze nu wel aan toe.
Met dergelijke duetten schrijft Matzer onze cultuur af, die de afgelopen eeuw ook nog eens honderd miljoen doden heeft gekost. Of de Nieuwe Mens echt op komst is, zoals het programmablaadje schrijft, valt aan het eind te betwijfelen. Maar bezoekers hebben zich dan anderhalf uur lang laten prikkelen door de onverwachte invallen en wendingen. Alsof je even vreemd gaat in het eigen vertrouwde continent.
Foto boven Eva Roefs
Titel: Fort Europa. Spel: Matzer Theaterproducties. Auteur: Tom Lanoye. Regie: Michiel de Regt. Gezien 5 oktober Verkadefabriek Den Bosch.
Nog te zien:
24 oktober Oss
13 november Tilburg
15 november Oosterhout
27 december Veghel
Meer bij Matzer over Fort Europa
(c) Brabant Cultureel