door JACE van de Ven
Soms komt alles samen in het positieve. Bij Ajax gebeurde dat vorig seizoen in de uitwedstrijd tegen Real Madrid. Alle afzonderlijke klasse die al in het elftal zat, culmineerde tezelfdertijd bij elke speler en bracht het geheel tot ongekend niveau. Dat is genieten, zelfs voor een niet-Ajaxfan als ik. Maar het kan ook andersom, zoals momenteel aan het gebeuren is bij het toneelproject De achterkant van… van Het Zuidelijk Toneel. Alle afzonderlijke klasse van de verschillende in dit project deelnemende kunstenaars slaat op de een of andere manier dood en wat er uiteindelijk te zien is, valt nog het best te omschrijven als een product van zichzelf overschattende dilettanten.
De Achterkant van… (waar de puntjes staan, volgt de naam van de stad waar het stuk op dat moment speelt en waarvoor het is aangepast) gaat over de drugscriminaliteit. In Heerlen is het al geweest, in Tilburg is het gaande en Eindhoven, Roosendaal, ’s-Hertogenbosch, Terneuzen en Breda volgen nog. De kritiek op de productie is tot nu toe niet mals en met eigen ogen heb ik gezien dat veel aanmerkingen terecht zijn. De makers zijn er niet in geslaagd om je in hun greep te krijgen, of ook maar op een of andere manier te verbeelden wat ze tevoren zeiden te gaan verbeelden.
Als het te laat is,
ontslaat hij regisseur Joris van Midde
Wie na afloop nog even de lijst van Aan de Achterkant van… bekijkt, denkt wellicht: “Hoe is dit in godsnaam mogelijk?” De schrijvers A.H.J. Dautzenberg en Diederik Stapel moeten in staat geacht worden een inhoudelijke tekst over het onderwerp te produceren. Het is hen niet gelukt, of, en dat is ook mogelijk, er is te weinig van hun oorspronkelijke tekst overgebleven.
Dan heb je artistiek leider Piet Menu, die eerder in elk geval bewezen heeft wel beeldend te kunnen denken. Hij was de dramaturg van deze productie en men zou dus van hem mogen verwachten dat hij de betekenis en de homogeniteit van de voorstelling in de gaten heeft gehouden. Slechts een beetje, waarschijnlijk. Als het te laat is, ontslaat hij regisseur Joris van Midde en meldt in het openbaar dat die het overzicht kwijt was. Was dat wel zo? En moest dat in het openbaar worden meegedeeld? En is het overzicht bewaren niet met name de taak van de dramaturg?
Alles wijst erop dat de makers van De Achterkant van… teveel hebben gewild. Diederik Stapel vooraf: “Drugscriminaliteit wordt met veel lawaai afgekeurd, maar tegelijkertijd smullen we van de romantische kant ervan. (…) Die dubbelheid hebben we in de voorstelling verwerkt.” Oei, dat lijkt me niet gemakkelijk, ben heel benieuwd of dat gaat lukken, denkt iemand als ik dan. En Dautzenberg vooraf: “Maatschappelijke vraagstukken zijn complex en gelaagd, maar worden uit angst, gemakzucht of opportunisme vaak teruggebracht tot een behapbare, eendimensionale werkelijkheid die grossiert in stereotypen en karikaturen. In De Achterkant van… spelen we met deze reflex, zonder te moraliseren of te oordelen.” Goed idee, maar hoe krijg je dat herkenbaar over het voetlicht?
Theater is verbeelding. Het is a priori niet de werkelijkheid, maar een gestileerde versie daarvan; karikaturaal, naturalistisch, abstraherend, of anderszins, noem maar op. Als theatermaker voor een groot publiek – en De Achterkant van… is een grote zaal productie – ben je verplicht de complexe werkelijkheid enigszins in te dikken tot een realiteit die een publiek desnoods met enige moeite kan overzien. Anders stuit je op onbegrip en ben je bezig iets te maken wat een experiment is en daarom alleen geschikt voor een kleine zaal en een ingevoerd theaterpubliek. Eventueel met discussie tussen ingewijden achteraf.
“Drugscriminaliteit wordt
met veel lawaai afgekeurd,
maar tegelijkertijd smullen we
van de romantische kant ervan“
Reden tot discussie is er nu ook volop. Maar dan vooral over de vraag waarom het tot heden (zouden door een godswonder de uitvoeringen voor Eindhoven, Den Bosch, Roosendaal, Breda en Terneuzen wel kunnen aanslaan?) niet gelukt is om de wereld van de drugscriminaliteit in onze contreien te verbeelden. Het lijkt nu of iedereen gewerkt heeft vanuit een andere invalshoek. Het lijkt nu of de makers veel verder afstaan van het milieu dat ze willen verbeelden dan zij zelf schijnen te denken. Wat wilden ze dan laten zien in plaats van die aloude clichématige uitbeelding van criminelen? Toch niet alleen het laten rollen van een paar spieren van een mannenlichaam? En als het om spierkracht gaat, waarom wordt er dan niet echt geknokt? Waarom gebruiken mensen uit een volkswijk woorden als babbelkous, waarvan acte, bekommeren, aantoonbaar en leerkracht in plaats van leraar? Vooral uit dat subtiele verschil tussen leerkracht en leraar blijkt dat de makers van huis uit een ander idioom hebben dan wat zij hun rolfiguren in de mond trachten te leggen. Waarom zichzelf dan niet eerlijker geopenbaard, voor mijn part door ordinair partij te kiezen voor of tegen de drugsscene, de druggebruiker incluis.
Ik ga ervan uit dat iedereen oprecht naar een goed resultaat heeft toegewerkt, maar misschien was de werkelijkheid toch complexer en meer gelaagd dan gedacht en hebben de op zichzelf allemaal getalenteerde makers zich te weinig afgevraagd of ze allemaal wel hetzelfde wilden vertellen? Op die manier lijken de verschillende talenten elkaar niet te hebben aangevuld, zoals bij Real-Ajax, waarin alles samenviel, maar elkaar onbewust te hebben tegengewerkt. Strafwerk dus. Een verplicht opstel schrijven: wat wilden wij met De Achterkant van… nou eigenlijk vertellen?
Lees terug op Brabant Cultureel:
HET ZUIDELIJK TONEEL STELT TELEUR MET
PRODUCTIE OVER DRUGSCRIMINALITEIT
© Brabant Cultureel 2019