Vijfentwintig jaar geleden initieerde Guus de Wijn in epilepsiecentrum Kempenhaeghe in Heeze-Sterksel een atelier voor eigen kunstenaars. Enkele jaren later kon hij naast dat atelier een galerie openen. Daar exposeerde hij afwisselend outsider art en werk van reguliere kunstenaars. Zijn wens om reguliere kunstenaars en kunstenaars met een verstandelijke beperking elkaar te laten inspireren, is bereikt. Met een gerust hart laat hij atelier en galerie Kempro over aan zijn opvolgster, Britt Kinnegen.
door Irma van Bommel
Na in 1992 in het Singer Museum in Laren een expositie te hebben gezien van kunst gemaakt door mensen met een verstandelijke beperking, riep Guus de Wijn uit: “Dat wil ik ook!” Hij was toen als creatief therapeut werkzaam bij epilepsiecentrum Kempenhaeghe in Heeze en Sterksel en hij wilde dat werk anders opzetten. Hij zag dat een aantal patiënten in het handenarbeidlokaal meer in hun mars hadden dan op dat moment daar van hen werd gevraagd. “Ik wilde een groep formeren die leergierig was en nieuwe uitdagingen wilde aangaan.” De Wijn ging praten met de directie die er wel oren naar had. Twee jaar later was Atelier Kempro een feit.
Singer in Laren was overigens het eerste museum in Nederland dat werk van verstandelijk gehandicapten presenteerde als kunst. Sindsdien is de belangstelling en waardering voor outsider kunst gegroeid. In 2002 organiseerde voormalig Museum Kempenland in Eindhoven een expositie over outsider kunst waarin veel werk van Kempro was vertegenwoordigd. En in 2011 nam Kempro deel aan de expositie voor outsider kunst in het Museum of Everything in Londen, waarmee Kempro ook buiten de landsgrenzen naam maakte.
De Wijn ging in 1994 van start met vijf eigen kunstenaars die het nieuwe avontuur aandurfden. Even later kwam er nog een bij. Deze had even de kat uit de boom gekeken, maar sloot zich alsnog aan. De Wijn zorgde zelf voor coaching, met hulp van beeldend kunstenaar Piet Koenen die als vrijwilliger de grafiek voor zijn rekening nam. Toen de groep groeide naar ruim twintig kunstenaars kwamen er meer coaches en vrijwilligers, voor grafiek, keramiek, schilderkunst, beeldhouwkunst en weven. “Coach vind ik een betere benaming dan activiteitenbegeleider of begeleider dagbesteding, want coachen is wat we doen. We geven advies en helpen bij de technische ondersteuning. Je moet in de huid van de kunstenaar kunnen kruipen, maar niet teveel willen sturen. De coaches zorgen dat mensen er toe doen.” Een van de gevleugelde uitspraken van Guus de Wijn: “Beperkingen zijn niet boeiend, mogelijkheden wel.”
Hij maakt wel onderscheid tussen kunst, waarbij vrije expressie hoog in het vaandel staat, en ambacht waarin het draait om routinematige werkzaamheden. Maar De Wijn koos alleen voor die ambachten die binnen de kunst vallen, zoals keramiek, papier maken en weven. In het atelier werken de kunstenaars en de ambachtsmensen zij aan zij. Dat geeft kunstenaars die even geen inspiratie hebben de mogelijkheid om tijdelijk iets ambachtelijks te doen. De kunstenaars en ambachtsmensen die in het atelier werken, zijn bijna allemaal vaste bewoners. Enkele wonen elders, maar voorwaarde is wel dat ze patiënt van Kempenhaeghe zijn.
De Wijn selecteerde zelf de mensen voor zijn atelier. Ze moeten capaciteiten hebben en ambitie. De kunstenaars en ambachtsmensen waarderen het werk dan ook als een echte job, parttime dan wel bijna fulltime. Die keuze is er. In het beginstadium bevond het atelier zich nog in een handenarbeidlokaal, maar na enkele jaren werd het atelier in een eigen pand gehuisvest. De naastgelegen ruimte stond leeg en De Wijn kwam op het idee die ruimte te benutten voor het tonen van de kunstwerken. Hij bedacht een concept om afwisselend exposities van eigen kunstenaars en exposities van reguliere kunstenaars te organiseren. “Het idee van een galerie werd al snel omarmd door het bestuur en uitgevoerd.” En ineens was De Wijn tussen de bedrijven door ook galeriehouder.
Hij kende toevallig een paar beeldend kunstenaars, Joke Maan, Gerard Engels, Willy van Bussel en een grafisch vormgever, Rob de Wit, en vroeg hen te adviseren bij het organiseren van de exposities van reguliere kunstenaars. Het concept werd een succes. Galerie Kempro heeft een naam opgebouwd en reguliere kunstenaars willen er graag exposeren. De jaarlijkse keramiektentoonstellingen in de herfst zijn wijd en zijd bekend.
De Wijn kwam op het idee om de kunst van buiten naar binnen te halen, zodat de eigen kunstenaars in alle rust kunst kunnen bekijken en daardoor misschien geïnspireerd raken. De outsider kunstexposities worden net zo goed bezocht als de exposities van reguliere kunstenaars. Achterliggende gedachte van het concept is de eigen kunstenaars in contact te brengen met kunst en kunstenaars met een academische opleiding. De eigen kunstenaars kunnen immers door hun beperking niet zo gemakkelijk op pad om exposities te bezoeken. Vaak ontstaan er mooie contacten tussen eigen kunstenaars en kunstenaars van buiten die zich op hun beurt ook weleens laten inspireren door de kunstenaars van Kempro. Wat academisch gevormde kunstenaars waarderen in outsiderkunst is de spontane werkwijze en het onconventionele kleurgebruik. De ‘outsiders’ zijn immers niet gebonden aan academische regels.
Deze vorm van omgekeerde integratie was ook de reden voor het organiseren van de zogenaamde Puikweken vanaf 2004. Het doel van de Puikweken was het organiseren van workshops papier scheppen, bronsgieten, schilderen en keramiek. Ook gaf Rob Kloet, drummer van de Nits, een keer een workshop percussie. Alles vond plaats in de buitenlucht. Bronsgieten gebeurde in zand, keramiek stoken in een zelfgebouwde fire pit. De workshops waren bedoeld voor de eigen kunstenaars, maar deelname werd tegen betaling ook opengesteld voor mensen van buiten. Van de inkomsten werden de kunstenaars en muzikanten betaald die de workshops verzorgden. “Het mooie was dat achtergrond (wel of niet gehandicapt) er niet meer toe deed. Gesprekken gingen over kunst – hoe kom je aan je ideeën? – waar het ook over moet gaan.” Vijf keer op rij heeft De Wijn de Puikweken georganiseerd. Toen de toch noodzakelijke sponsoring stopte, is aan dit mooie initiatief een einde gekomen.
Bij interne bezuinigingsacties hebben atelier en galerie nooit ter discussie gestaan. “Kempenhaeghe heeft altijd een kunstminnende organisatie gehad.” De Wijn kan met voldoening terugkijken op wat hij en zijn collega’s met atelier en galerie Kempro hebben bereikt. Met een gerust hart laat hij de galerie over aan zijn opvolgster, Britt Kinnegen. Anders dan De Wijn komt zij niet uit ‘de zorg’, maar heeft zij een achtergrond in de kunstwereld en in marketing en communicatie. Een van haar plannen voor de toekomst is het organiseren van workshops voor nieuwe buurtbewoners. Op het terrein van Kempenhaeghe in Sterksel is inmiddels een nieuwe woonwijk gebouwd, ook omwille van de integratie. En wie weet, komt de openstelling van de galerie op vrijdag weer terug. De galerie is nu geopend van zondagmiddag tot en met donderdagmiddag, op doordeweekse dagen als het atelier wordt gebruikt en op zondag wordt de galerie bezet door vrijwiligers.
Op de vraag wat de mooiste expositie was, antwoordt De Wijn: “de keramiekexpositie van 2016 met keramiek van kunstenaars uit de wereldtop. Dit was ook de drukst bezochte expositie.” De pensionering van De Wijn valt toevallig samen met het vijfentwintigjarig jubileum van het atelier. Daarmee is de jubileumexpositie die 1 september 2019 opent, uiteraard met werk van Kempro-kunstenaars en ambachtsmensen, ook zijn afscheidsexpositie.
1 september t/m 20 oktober 2019
Galerie Kempro, Sterksel
(In het kader van deze jubileumexpositie verschijnt
Kempro magazine 2019, prijs 8 euro)
Lees terug op Brabant Cultureel:
INTERNATIONALE PORSELEINEXPOSITIE
BIJ GALERIE KEMPRO IN STERKSEL