Het Eindhovense kunstenaarsduo Nabuurs & Van Doorn maakte in opdracht van Van Abbemuseum een kunstwerk geïnspireerd op een werk uit de collectie. Het werd een film geïnspireerd op een werk van de spraakmakende Amerikaanse kunstenaar Mike Kelley (1954-2012), nu te zien in de expositie The Way Beyond Art. Zowel Nabuurs & Van Doorn als Kelley zijn conceptueel kunstenaars en ook de expositie volgt een intellectueel concept. Dat maakt het interpreteren en doorgronden van de werken er niet eenvoudiger op. De film en de inspiratie op Mike Kelley behoeft nadere toelichting.
door Irma van Bommel
Het is voor een museum een uitdaging om de collectie anders te presenteren dan op chronologische volgorde van stijlen en stromingen. Met een thema of een maatschappelijk vraagstuk als uitgangspunt kom je tot interessantere exposities. Sinds juli 2017 is in het Van Abbemuseum op de tweede verdieping van de nieuwbouw de expositie The Way Beyond Art te zien. Het achterliggende vraagstuk daarbij is: ‘In wat voor land of maatschappij willen we leven? Welke rol spelen vrijheid, identiteit en duurzaamheid in ons denken over de toekomst? Kunnen kunst en het museum duiding geven?’ Aan de hand van de thema’s Land, Thuis en Werk worden kunstwerken uit de eigen collectie getoond. Regelmatig worden kunstwerken ingewisseld voor andere, zodat er telkens iets anders is te zien.
Sinds enkele maanden maakt een film van het Eindhovense kunstenaarsduo Erwin van Doorn (1971) en Inge Nabuurs (1972) deel uit van de expositie. Hij is ondergebracht bij het thema Land en is te zien in een verduisterde erker waarin aan de wand enkele collages van Mike Kelley hangen. Speciaal voor deze film is een prachtig bankje gemaakt dat uitnodigt om te komen zitten. Het bankje zit ook lekker en dat mag ook wel, want de film duurt bijna een half uur. Een ringband geeft summiere informatie over zowel het project van Nabuurs & Van Doorn als over Mike Kelley.
Ontzamelen
De collages komen uit een serie van 39 werken die Mike Kelly Morgue (‘lijkenhuis’) noemde en die deel uitmaken van de installatie Categorical Imperative and Morgue, gemaakt in 1999 en een jaar later verworven door het Van Abbemuseum. Die installatie bestaat uit gebruiksvoorwerpen (op de grond) en collages (aan de wand). De spullen had Kelley in de loop van de tijd verzameld met het idee ze ooit te gebruiken voor een kunstwerk. De willekeurig gekozen objecten (deze waren over) kunnen telkens opnieuw worden geordend, waardoor telkens andere verbanden worden gelegd die dan voor nieuwe associaties zorgen. Maar de installatie zegt ook iets over onze consumptiemaatschappij (hebben we die spullen allemaal nodig?) en de wens te ‘ontzamelen’, wat niet alleen letterlijk maar ook geestelijk voor een opruiming zorgt.
Voor de collages heeft Kelley gebruik gemaakt van illustraties uit boeken en tijdschriften. Ook deze heeft hij geordend. De ene collage gaat over een historische persoon, een andere over een streek in de VS, weer een ander over een tekenstijl voor een stripverhaal. Het zijn allemaal kleine geschiedenissen waarin geen lijn te ontdekken valt. Het Van Abbemuseum heeft er 39 in de collectie, maar Nabuurs & Van Doorn kwamen erachter dat de reeks bestaat uit veertig stuks. Naar aanleiding van deze reeks verdiepten Nabuurs & Van Doorn zich in dit project van Mike Kelley en reisden daarvoor naar Detroit. Zij gingen op zoek naar collage nummer veertig, het ontbrekende en tevens het enige gesigneerde deel van de reeks.
Het spoor voerde naar Villa Empain in Brussel waar Categorical Imperative and Morgue voor het eerst te zien was in een expositie van Mike Kelley samen met Franz West (1947-2012). West woonde en werkte tot zijn dood in Wenen. Nabuurs & Van Doorn volgden het spoor naar Wenen en troffen de veertigste collage van Kelley aan bij de Franz West Foundation. West verzamelde alleen gesigneerde werken van kunstenaars en dit was het enige gesigneerde exemplaar. Inmiddels maakte de collage deel uit van een kunstwerk van West en kon het daar niet van worden losgemaakt.
Ook Franz West was een installatie-kunstenaar. Het was zijn gewoonte stoelen en banken onderdeel te laten zijn van zijn presentaties. Het bankje bij de presentatie van Nabuurs & Van Doorn is geïnspireerd op een bankje van Franz West, maar omdat het moest passen binnen The Way Beyond Art is dit bankje uitgevoerd in de stijl van de expositie.
Nog voor Wenen togen Nabuurs & Van Doorn voor verder onderzoek naar Detroit in de VS. Weliswaar woonde Mike Kelley tijdens zijn kunstenaarsbestaan in Los Angeles, hij was in Detroit geboren en getogen. Het Museum of Contemporary Art Detroit (MOCAD) bezit een mobile home van Mike Kelley, een replica van zijn Mobile Homestead. Kelley is opgegroeid in zo’n mobiel huis. Het origineel staat in Westland, een voorstad van Detroit. Met de Mobile Homestead reisde Kelley in 2010 Michigan Avenue af tussen MOCAD en Westland om bewoners te interviewen over hun dagelijks leven sinds de economische crisis na de teloorgang van de autoindustrie. Daarmee schetste hij een indruk van de sociaal-economische verschillen en de culturele diversiteit van de bewoners.
Kleine Ford
Nabuurs & Van Doorn hebben de reis van Mike Kelley over Michigan Avenue nagedaan. In een kleine Ford, om niet op te vallen, zo dachten zij. Maar niemand rijdt daar in kleine auto’s. Iedereen rijdt in grote pick-ups. Zij wilden dezelfde locaties bezoeken als Kelley eerder had gedaan, maar dat was door de toegenomen criminaliteit niet altijd mogelijk.
De film van Nabuurs & Van Doorn begint met de zoektocht naar de veertigste collage en vervolgt met de autotocht over Michigan Avenue in Detroit. We zien een dubbelbeeld. Op de achtergrond de zijkant van de Mobile Homestead van Kelley, met de karakteristieke ‘colonial’ gevel met veranda en een timpaan boven de deur. Daar overheen gebladerte dat subtiel verandert. Terwijl het totale beeld in een half uur tijd nauwelijks verandert, vertelt een monotone stem het verhaal van de vondst van de collage in Wenen en het verloop van de autotocht. Wie goed oplet – en dat is best lastig omdat het verhaal alleen is te horen en niet is te zien – hoort op een gegeven moment een scène in een MacDonalds waar iemand telkens een beker met frisdrank vult en weer omkiept. En niemand die reageert of ingrijpt, om de boel niet te laten escaleren. Een tweede scène beschrijft een achtervolging door mensen met een kort lontje. En passant geeft de film hiermee een indruk van het gedrag van mensen in een verloederd stadsdeel in Amerika.
Zwischenlandschaften
Nabuurs & Van Doorn gebruiken geschiedenis als medium, geschiedenis als aanleiding om daar weer eigen kunstwerken van te maken en om veranderingen in de maatschappij weer te geven. Hun werken zijn dus geen documentaires. Hun films noemen zij Zwischenlandschaften, geïnspireerd op een uitspraak van de veelzijdige auteur Lucius Burckhardt: ‘Het is aan dichters en schilders om het landschap zichtbaar te maken.’ De film geïnspireerd op Mike Kelley kreeg als titel Zwischenlandschaften 3. Nabuurs & Van Doorn maakten naam met project But now it needs to be done (2007-2010), geïnspireerd op het oorlogsverleden van de opa van Erwin van Doorn. Het werd in 2011 verworven door het Van Abbemuseum. Na zo’n ‘groot’ onderwerp richt het kunstenaarsduo zich op kleine geschiedenissen. Zo was Zwischenlandschaften 1 geïnspireerd op kunstenaarsprojecten in de natuur bij de Furkapas. En Zwischenlandschaften 2 was geïnspireerd op de voormalige houtverwerkingsfabriek Picus in Eindhoven.
De nieuwe film is aangekocht door het Van Abbemuseum. Naast deze film ontwikkelden Nabuurs & Van Doorn ook installaties (Modules) en performances (Game Pieces). In de installaties is informatie geordend die het duo heeft gevonden bij hun onderzoek naar Morgue. De performances hebben te maken met associaties. Net als bij Mike Kelley zijn ordenen en associëren de basis voor hun kunstprojecten. Een voorproefje was in december 2018 te zien in Villa Empain in Brussel, de locatie waar in 1999 Categorical Imperative and Morgue van Kelley voor het eerst te zien was.
‘THE WAY BEYOND ART’
t/m 3 januari 2021
Van Abbemuseum Eindhoven
Nabuurs & Van Doorn in het Van Abbemuseum
Mike Kelley in het Van Abbemuseum
Lees terug in Brabant Cultureel:
Het Van Abbemuseum presenteert de eigen collectie volgens ingewikkelde concepten
© Brabant Cultureel 2019