Klankkunstwerk Signaal vormt een welkome oefening in verbeelding

De Tilburgse klankkunstenaars Jeroen Strijbos en Rob van Rijswijk kozen als decor voor hun voorstelling ‘Signaal’ het natuurgebied Haanwijk nabij Sint-Michielsgestel. Een intrigerende productie in het kader van Theaterfestival Boulevard die voor de bezoekers uitdraaide op een welkome oefening in verbeelding.

door Emmanuel Naaijkens

Zoals bij alle opengestelde natuurgebieden staat ook bij Landgoed Haanwijk in Sint-Michielsgestel een bordje dat de bezoekers maant om niet met een ‘spelend muziekapparatuur’ het bos te betreden. En waarschuwt dat na zonsondergang de toegang tot het gebied verboden is. Ten overvloede wordt er op gewezen dat artikel 461 van het Wetboek van Strafrecht van toepassing is.

Gedurende vier avonden worden deze regels door de klankkunstenaars Jeroen Strijbos en Rob van Rijswijk met voeten getreden door hun nieuwe productie Signaal. Met goedkeuring overigens van landgoedeigenaar het Brabants Landschap. Toch geeft het een wat ongemakkelijk gevoel, een natuurgebied als decor voor een muzikale productie. Natuurgebieden zijn de enclaves in ons dichtbevolkte land waar je – in alle betrekkelijkheid – nog enigszins kunt ervaren wat stilte is.

In Haanwijk zie je aan de ene einder het Provinciehuis in ’s-Hertogenbosch boven alles uittorenen, aan de andere einder domineert de indrukwekkende, eeuwenoude kerktoren van Vught het zicht. En in de verte razen auto’s over de A2, als symbool voor onze voortjakkerende samenleving. In Noord-Brabant is de botsing tussen natuur en de bebouwde omgeving nooit ver weg. We moeten zuinig zijn op onze natuur, dus daarom de vraag: is een muziekvoorstelling in de natuur wel zo’n goed idee?

Het antwoord is ja. Als het tenminste bij deze ene keer blijft. Strijbos & Van Rijswijk hebben vooraf beloofd dat zij met kousenvoeten het landschap zouden ingaan, met respect voor al wat er leeft en groeit. En dat hebben ze gedaan. Signaal bij Haanwijk is een ingehouden muzikale interpretatie van het prachtige landschap achter kasteel Nieuw-Herlaer, dat wordt doorsneden door het riviertje de Dommel, een van de levensaders van de natuur in Brabant.

Strijbos & Van Rijswijk hebben naam gemaakt met producties die gebaseerd zijn op crossmediale elektro-akoestische muziek. Een van de pioniers op dit gebied was in de jaren zestig de Franse componist Pierre Henry. Die was nog aangewezen op enorme installaties, terwijl nu de techniek op een minuscule chip past. Net als Henry zijn Strijbos & Van Rijswijk meesters in de artistieke kruisbestuiving en zoeken zij de samenwerking met andere disciplines. Hun reputatie reikt inmiddels tot ver over de landsgrenzen. Ze verzorgden eerder uitvoeringen in onder andere Finland, Engeland, Portugal, Frankrijk, Colombia, China en de Verenigde Staten.

3 Sopranen

Het concept van Signaal is in wezen eenvoudig. In de weilanden van het landgoed staan her en der verspreid palen met stadionspeakers waaruit elektronische composities klinken, verweven met het ijle gezang van sopranen. Het geluid uit de speakers klinkt blikkerig en het is alsof je naar een plaat op een oude pathefoon luistert. Traag doorkruisen drie sopranen al zingend het landschap, hun stem versterkend met een megafoon. De muziek lijkt zich eindeloos te herhalen, met subtiele variaties. Wat je als bezoeker in het begin intrigeert, slaat op een gegeven moment in irritatie. Hoelang gaat deze herhaling van zetten door? Totdat je je realiseert dat het in feite de stilte is die je hoort.

Stilte is constant en per definitie eentonig. Als je je daarvan bewust bent, ontstaat er ruimte in het hoofd om zelf inspiratie te putten uit de natuurlijke omgeving en betekenis te geven aan wat je ziet, hoort en ruikt. Dan ontstaat er een innerlijke beleving, opgewekt door de muziek, en openbaart de natuur zich in al haar schoonheid. Dat wordt deze avond nog versterkt door een dynamische lucht met dreigende stapelwolken, maar ook oranje gekleurde cirruswolken die met grove vegen lijken aangebracht te zijn door een schilder.

Signaal doet met andere woorden een stevig beroep op de verbeeldingskracht van de toeschouwer. En dat is meer dan welkom in een tijd dat we de hele dag beelden krijgen voorgeschoteld en onthaasten een geplande activiteit is in een overvolle agenda. Aan het eind van Signaal, het is dan al schemerdonker, stappen de drie sopranen in een bootje en varen al zingend de Dommel op. Op hetzelfde moment verdwijnt de maan langzaam achter de wolken, en vliegt een vlucht ganzen al gakkend over de rivier. Toeval natuurlijk, maar dit soort interventies maakt elke uitvoering uniek.

Het beeld dat in dit tafereel opdoemt, is dat van het romantische, prerafaëlitische schilderij The Lady of Shalott (1888) van John William Waterhouse, een mysterieuze dame op een bootje op een meer die de vergankelijkheid van het leven symboliseert. Als de drie sopranen nog maar een klein stipje op de rivier zijn, klinkt er spontaan applaus en trekt iedereen in stilte huiswaarts. Een opkomende wind laat de blaadjes van de populieren aan de rand van het weiland zachtjes ruisen. De natuur neemt de regie weer van de mens over.

‘SIGNAAL BIJ HAANWIJK‘

Gezien vrijdag 9 augustus 2019
natuurgebied Haanwijk nabij Sint-Michielsgestel

Compositie en regie
Jeroen Strijbos en Rob van Rijswijk

Zang
Bauwien van der Meer, Els Mondelaers en Linde Schinkel

Choreografie
Benjamin Vandewalle en Rita Hoofwijk

Libretto research
Ilja Hijink

STRIJBOS & VAN RIJSWIJK ‘SIGNAAl BIJ HAANWIJK’

© Brabant Cultureel 2019