Galerie Pennings in Eindhoven is de oudste nog bestaande fotogalerie van Nederland. Onlangs wijzigde de galerie haar naam, wat gepaard ging met een grotere zichtbaarheid en bredere ambitie. Een gesprek met Petra Cardinaal, de drijvende kracht achter de Pennings Foundation waaronder de galerie veertig jaar na dato voortaan valt.
door Joep Eijkens
De Eindhovense binnenhuisarchitect Harry Pennings (1935-2006) was er vroeg bij. In 1979 opende hij in zijn meubelzaak aan de Geldropseweg een galerie die geheel gewijd was aan autonome fotografie. Zeker, Galerie Fiolet en Canon Photo Gallery in Amsterdam begonnen daar al in 1974 mee, maar die bestaan al lang niet meer. En dat terwijl Galerie Pennings nog steeds aan de weg timmert, zij het voortaan in een bredere opzet onder de naam Pennings Foundation.
Exposanten
De eerste tentoonstelling werd in 1979 geopend door de toenmalige directeur van het Van Abbe Museum Rudi Fuchs. Er was werk te zien van Hans Biezen, een vriend van Pennings, en van de toen al internationaal bekende Ralph Gibson. Wie de lijst van exposanten bekijkt ziet dat de galerie – zeker in het eerste decennium – vaker fotografen van naam bracht. Om een greep te doen: Joan Fontcuberta, Bernard Descamps, Paul de Nooijer, Willy Ronis, Christian Boltanski, Mario Giacomelli, Johan van der Keuken, Marrie Bot, Ed van der Elsken, Peter Martens, Martien Coppens en Paul den Hollander. In de daarop volgende decennia ontbreken grote namen niet, maar bestaat de meerderheid uit minder bekende fotografen uit binnen- en buitenland, met name jonge talenten.
In 1994 verkocht Pennings zijn meubelzaak, maar hij bleef wel eigenaar van het grote complex waarin die zaak gevestigd was. De galerie verhuisde van een patio op de begane grond naar een ruimte op de eerste verdieping. De galeriehouder kreeg nu alle tijd om zich met fotografie bezig te houden, onder meer door tal van exposities en festivals in binnen- en buitenland te bezoeken, niet op de laatste plaats Les Rencontres d’Arles. Sowieso was hij – mede dankzij zijn Franse vrouw Françoise – sterk georiënteerd op Franse fotografen. Ook stond Pennings drie keer met zijn galerie op Paris Photo, de grootste fotografiebeurs ter wereld. “In 2005 wilde hij er weer staan, maar werd hij afgewezen”, zegt Petra Cardinaal. “En inmiddels is het onbetaalbaar geworden, als je al mee mag doen.”
Bedrijfsmakelaar
Petra Cardinaal is sinds 2006 de drijvende kracht achter Galerie Pennings. Op de vraag hoe zij bij de galerie terecht gekomen is, volgt een verhaal waar geen eind aan lijkt te komen – zo vol is ze van het onderwerp. Een verhaal dat eindigt bij de recente stichting van de Pennings Foundation, waarover straks meer.
Het was in haar hoedanigheid van bedrijfsmakelaar dat Cardinaal in 2004 kennis maakte met Harry Pennings. Dat was ook voor het eerst in haar leven dat zij een voet zette in een fotogalerie. “Harry was een heel intelligente, aimabele man”, zegt ze. “Maar ook iemand die heel fel kon zijn, heel zwart-wit ook: zo moest het en niet anders. Die eerste keer vertelde hij me dat hij op zoek was naar een opvolger, omdat hij er zelf mee wilde stoppen. Hij had tweemaal een gesubsidieerde medewerker in dienst gehad, maar die zogeheten Melkertbanen werden op een gegeven moment opgeheven. Om zelf iemand in dienst te nemen vond hij te kostbaar en hij voelde er niets voor om zelf de galerie fulltime te gaan bemannen. Bovendien was hij achtenzestig en zijn vrouw Françoise was gestopt als lerares Frans. Ze wilden samen nog van het leven genieten.”
Het jaar daarop kwam Cardinaal op zeker moment weer in de galerie. “Hij bleek wel een opvolger gevonden te hebben, maar die was weer afgehaakt. Sluiting leek onvermijdelijk. Nou, toen draaide er iets om in mijn maag – ik dacht: waarom neem ik niet zelf de galerie over? Terwijl ik niets met fotografie had, ne rien! – hoewel… achteraf gezien was ik er toch wel in geïnteresseerd – wat alleen maar sterker is geworden. Fotografie, een eigentijds medium dat zich nog steeds blijft ontwikkelen, super interessant!”
Meedraaien
In de aanloop naar de overname begon ze ‘mee te draaien’ in de galerie, ging met Pennings mee naar diverse exposities, naar Breda Photo en Paris Photo en leerde ook de gedreven Goirlese autodidacte fotograaf Jan Buster kennen, een goede vriend van Pennings die hem bij het organiseren van tentoonstellingen hielp en adviseerde. “In april 2006 zou ik de galerie overnemen, maar een paar maanden eerder was Harry opeens ernstig ziek geworden. Dus van verder inwerken kon geen sprake zijn. Bovendien was afgesproken dat we het de eerste tijd samen zouden doen…”
Harry Pennings overleed eind juni 2006. “Ik moest het opeens helemaal zelf doen. Maar gelukkig was daar Jan Buster die zei: Ik ga ervoor zorgen dat jij heel snel heel veel te weten komt over fotografie.” En zo kreeg Cardinaal een stoomcursus met bezoek aan exposities en aanbevolen fotoboeken. “Bovendien hebben we samen een overzichtstentoonstelling gemaakt van portfolio’s als een soort hommage aan Harry.” Wat die portfolio’s betreft, doelt zij op een bijzondere traditie waarmee Pennings in 1995 begonnen was: bij elke tentoonstelling konden al of niet beginnende verzamelaars voor een betaalbare prijs origineel werk van de exposant kopen dat aangeboden werd in een fraaie map.
Het was voor Cardinaal van meet af aan duidelijk dat zij de galerie niet op dezelfde voet kon voortzetten. “Het bestand van vaste bezoekers was vergrijsd en in de Randstad werd de galerie niet meer serieus genomen. Pennings was een bestofte naam – maar wel een naam. De foto’s die geëxposeerd werden, waren vaak intellectueel, filosofisch en voor veel mensen ontoegankelijk. Als ik het daar met Harry over had, zei hij dat het hem niet uitmaakte als er niemand naar de tentoonstelling kwam, als het werk maar interessant was.”
Stichting
“Dus toen ik de galerie had overgenomen was de vraag: hoe krijg ik meer mensen, meer aandacht? We zijn toen begonnen met lezingen, bijvoorbeeld van fotografen die iets over hun werk kwamen vertellen. En in 2007 is de stichting Fotosz.nl opgericht, de Fotografie Stichting Zuid-Nederland, enerzijds om in aanmerking te kunnen komen voor subsidie, anderzijds om ervoor te zorgen dat de aandacht voor fotografie in Eindhoven zou blijven, mocht de galerie omvallen.”
Onder auspiciën van Fotosz.nl werden in 2011 en 2013 in Eindhoven fotofestivals georganiseerd rond autonome fotografie en werk van beeldende kunstenaars die gebruik maken van visuele media. Cardinaal: “Ook hebben we een paar keer een Art Walk langs diverse Eindhovense galeries geïnitieerd. En we hebben op beurzen gestaan, onder meer Fotofever in Brussel en Parijs. Hoogtepunt was onze deelname aan Art Rotterdam.”
Financieel leverde dat allemaal weinig op en voor de galeriehoudster bleef de grote vraag: hoe meer aandacht te krijgen voor al die vaak jonge fotografen die bij haar exposeerden, hoe er voor te zorgen dat hun werk ook verkocht werd? Zij zocht het antwoord niet in deelname aan nog meer beurzen. Het antwoord lag dichter bij huis: in de grote hal die leeg was komen te staan na het faillissement van de meubelzaak. Die was net zoals de rest van het complex nog altijd eigendom van Françoise Pennings, Harry’s weduwe. Zij maakte het ook financieel mogelijk dat Cardinaal haar idee kon realiseren: “Ik wilde een goed toegankelijke plek creëren waar niet alleen ruimte is voor de galerie, maar waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Een platform voor fotografie, videokunst en new media art.”
Invalshoek
Voor deze nieuwe opzet werd Pennings Foundation in het leven geroepen. “We willen breed programmeren voor diverse doelgroepen en kijkers, kopers, opdrachtgevers en makers bij elkaar brengen. De makers voorop. We kregen een startsubsidie van de gemeente Eindhoven en zijn al bezig geweest met breder programmeren om meer publiek binnen te krijgen, met het organiseren van nog meer lezingen en activiteiten en met het ontwikkelen van een educatief programma voor het voortgezet onderwijs. Ook hebben we al eens een cursus voor volwassenen georganiseerd met als invalshoek kijken naar kunst, en een workshop gehouden waar mensen leerden om cyanotypieën te maken. Zo zou je ook kunnen denken aan cursussen storytelling en fotoboeken maken. Ook heeft DuPho, een beroepsorganisatie voor professionele fotografen, bij Pennings Foundation een pied-à-terre in het zuiden des lands gevonden om meetings en workshops te organiseren.”
Een en ander zou ook geld in het laatje kunnen brengen. “De bedoeling is voor vijftig procent subsidie te krijgen en de rest te financieren met eigen inkomsten uit galerie en activiteiten, maar ook verhuur van de ruimte.”
Op 14 april 2019 werd het veertigjarig bestaan gevierd en ging Pennings Foundation officieel van start. Ook werd toen voor de vijfde keer de Harry Penningsprijs uitgereikt, ditmaal aan Marwan Bassiouni die een serie foto’s maakte van Nederlandse landschappen gezien vanuit moskeeën. Petra Cardinaal stelde deze prijs in, speciaal voor startende fotografen. “Het was mijn cadeau aan Harry om zijn naam aan de fotografie te verbinden. Hij heeft ook altijd veel oog gehad voor jonge talenten.”
Persoonlijk
In het kader van de jubileumviering werd een aparte tentoonstelling gemaakt met een kleine selectie uit de persoonlijke fotografieverzameling van Pennings. “Die collectie was sterk gelieerd aan het werk dat hij tentoonstelde. Daarnaast verzamelde hij ook allerlei andere foto’s die op zijn pad kwamen. Hij hield van foto’s met een verhaal, om esthetische foto’s gaf hij niet veel.”
Pennings heeft ook zelf serieus gefotografeerd. Cardinaal: “Er is zelfs een foto van hem opgenomen in de collectie van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Een zwart-wit foto van een hand van zijn vrouw. Ook de fotografiecollectie van Universiteit Leiden heeft twee foto’s van hem.” Het zou haar niet verbazen als hij eigenlijk liever fotograaf had willen worden dan binnenhuisarchitect, hoewel hij ook in dat vak zijn artistieke ei kwijt kon.
Toeleggen
Cardinaal weet desgevraagd zeker dat haar voorganger nooit van zijn galerie heeft kunnen leven. Integendeel: “Hij heeft er op toe moeten leggen. Hij zei wel eens: Mensen hebben een hobby, voor de een is het golf, voor mij de galerie.” Zelf heeft ze altijd quitte gedraaid, zegt ze. “Maar net als voor Harry is winst maken voor mij geen must.”
De portfolio’s komen nog even ter sprake. Liefst vijfennegentig verschenen er, de laatste in 2013 met werk van Awoïska van der Molen. “De productie werd te duur om ermee verder te gaan”, licht de galeriehoudster toe. “Ik zou willen dat de hele portfolioreeks opgenomen werd in de fotocollectie van de Leidse universiteit. Volgens conservator Maartje van den Heuvel hoort die reeks bij de geschiedenis van de Nederlandse fotografie. Maar het is aan mevrouw Pennings of die overdracht doorgaat, want zij is de eigenaar.”
Het gesprek loopt ten einde. Een nieuwe bezoeker meldt zich: de Engelse fotografe Helen Sear. “Geweldig dat die bij ons komt exposeren”, zegt Cardinaal. “Kom je ook naar de opening?” En ze spoedt zich naar haar bezoek. De titel van de nieuwe expositie klinkt in elk geval goed: A Hiding Place in Waking Dreams. Het gaat om fotografie, video en installaties. Harry Pennings zou er waarschijnlijk ook nieuwsgierig naar geweest zijn.
Volg de wekelijkse blog over veertig jaar Galerie Pennings
Bekijk hier de expositie van Helen Sear in Galerie Pennings
© Brabant Cultureel 2019