door JACE van de Ven
Deze week, in de nacht van 16 op 17 april 2019, overleed in zijn geboorteplaats Hilvarenbeek de éminence grise van de Brabantse cultuur, Jan Naaijkens. Hij is honderd jaar geworden en heeft ook bijna honderd jaar actief deel uitgemaakt van de dorps-, provincie- en wereldgemeenschap. Tot op hoge leeftijd volgde hij actief het nieuws en las nieuwe boeken die ertoe deden, wereldburger in de Kempen.
Jan is werd vooral bekend door het KRO-programma Brabants Half Uur in de jaren vijftig, heel Brabant luisterde daar naar. Hij was hoofdredacteur van Edele Brabant, een van de voorlopers van dit digitale tijdschrift en schreef tientallen theaterstukken, waarvan er verschillende op de landelijke televisie werden vertoond. Zijn werk was vaak bestemd voor speciale gelegenheden waardoor het snel gedateerd werd. Dat geldt niet voor zijn kindertoneel en jeugdverhalen, boeken over Brabant en de Brabanders en tal van AO-schriftjes (AO staat hier voor algemene ontwikkeling) voor het onderwijs.
Jan was jaren hoofdonderwijzer van de Hilvarenbeekse meisjesschool, een van de drijvende krachten achter de Groot Kempische Cultuurdagen, drager van de zilveren anjer van het Prins Bernhard Cultuur Fonds en tal van andere onderscheidingen, naamgever aan twee Brabantse cultuurprijzen en noem maar op. In de oorlog was hij actief in het verzet. En ook als grafisch kunstenaar was hij van belang. En zocht men een spreker, over welk onderwerp dan ook, die voor de vuist weg een publiek wist te boeien, dan kon Jan Naaijkens à l’improviste voor een volle zaal worden gezet zonder dat iemand zich zou vervelen.
Dit alles is een kleine greep uit de zaken die men zou kunnen noemen over het actieve leven van Jan Naaijkens. Eigenlijk was hij altijd met iets cultureels bezig, van Driekoningenzingen tot het schrijven van teksten voor protestliederen. En dat alles voor een man die samen met zijn vrouw Agnes twaalf kinderen kreeg en met haar daarnaast ook nog enkele pleegkinderen opvoedde. Met die hele familie en aanhang traden zij op als Speelgroep Filiassi met toneelstukken die uiteraard door Jan geschreven waren.
Dankzij Agnes, even hartelijk als Jan, maar met een kritische blik richting katholieke kerk en wereldlijk bestuur, en dankzij zijn actiebereide kinderen – onder meer bekend van de RK Veulpoepers BV – is Jan Naaijkens nooit in de val getrapt van een Brabantse ons-kent-ons-cultuur van ‘vroeger was alles beter’. Hij was de verpersoonlijking van de gezellige Brabander, maar wel eentje die zich op zijn eigen onontkoombare wijze kon uiten, waardoor niemand zich gekwetst voelde, maar wel wist hoe de vork aan de steel zat.
Voor het Hilvarenbeekse theater Elckerlyc staat een beeld van Tijl Uilenspiegel. Het is helemaal niet moeilijk om in die figuur Jan Naaijkens te herkennen, want hij stond model voor dit beeld, zoals Tijl Uilenspiegel model stond voor Jan. Toen hij negentig werd schreef ik een feestliedje voor hem in eigen stijl, het refrein daarvan luidt:
Ja dat is Jan, den artisan
Nen Tijl van onzen tijd
Met wat hij kan hij alleman
Geraakt heeft en verblijd
Want dat zei hij als men hem vroeg naar zijn kunstenaarschap. “Ik zie mijzelf niet als kunstenaar, ik ben meer iemand die men in de middeleeuwen een artisan noemde.” Waarvan acte. Deze week overleed een artisan van jawelste, Maître Filiassi! R.I.P.
Lees terug in Brabant Cultureel:
Column Jace van de Ven over Jan Naaijkens
Andreas Schotel Museum in Esbeek toont
beeldend werk van Jan Naaijkens
Jan Naaijkensprijs 2017 voor Nuni Weisz
Jan_Naaijkensprijs
Jan Naaijkens 95 jaar
© Brabant Cultureel 2019