Ze heten Jeruzalem, Koningshoeven en Armhoefse Akkers en werden gebouwd in de decennia voor en kort na de Tweede Wereldoorlog. Tilburgse wijken met elk een heel eigen karakter en deels ook behoorlijk ‘afgezonderd’ van de oude binnenstad waaraan zij wel grenzen. Een nieuw boek vertelt hun geschiedenis en brengt die vooral in beeld, heel veel beeld.
door Lauran Toorians
Ooit stond Tilburg bekend als een superkatholieke industriestad waarvan de skyline werd bepaald door kerktorens en fabriekschoorstenen. Sindsdien zijn veel kerken gesloopt – al bleef een aantal torens overeind – kloosters gesloten en behoort ook de textielindustrie tot het verleden. Slechts enkele hoge schoorstenen overleefden de sloopwoede en zijn nu monument. Toch is God nog niet helemaal uit Tilburg verdwenen en dat zal niet gebeuren zo lang er wijken zijn met namen als Fatima, Theresia, Nazareth en Jeruzalem. In de populaire boekenreeks ‘In Tilburg’ verschenen al enkele delen over stadswijken en nu is er een boek over Jeruzalem, Koningshoeven en Armhoefse Akkers. Ook die laatstgenoemde wijk ontleent haar naam aan een kerkelijke instantie. Ze werd rond 1920 gebouwd op de voormalige akkers van een grote pachthoeve van de ‘Tafel van de Heilige Geest’ ofwel de Armentafel, een instelling die in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd aan armenzorg deed.
Schaapskooi
Koningshoeven dankt haar naam aan koning Willem II die – ook al als prins – graag in Tilburg verbleef en hier aan landbouwvernieuwing deed. Hij stichtte een grote schaapskooi en een aantal ontginningsboerderijen die werden genoemd naar hemzelf, zijn vrouw en hun kinderen. Heel succesvol was die onderneming niet en uit de schaapskooi ontstond uiteindelijk de bekende trappistenabdij. De boerderijen trokken opkomende industrie aan en langs de weg vanuit de stad naar dit buitengebied – de weg die nu ook Koningshoeven heet – verrezen tal van villa’s van fabrikanten en van de koning zelf. Omdat deze weg al vroeg werd verhard, nam hij ook de functie over van de oudere verbindingsweg van Tilburg naar Moergestel.
Die oudere weg – de Kommerstraat – verloor helemaal zijn functie toen die in 1921 op twee plaatsen werd doorsneden door de Piushaven en het Wilhelminakanaal. In de periode daarna werden plannen gesmeed om ten zuiden van die haventoegang en naast het kanaal een ruim opgezette tuinwijk aan te leggen. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog voorkwam dat dit werkelijkheid werd en na de oorlog verrees in dit gebied een wijk met noodwoningen die niet tijdelijk zouden blijken. Die wijk kreeg later de bijnaam Jeruzalem. Recent is een deel van de noodwoningen gerenoveerd en een ander deel gesloopt om plaats te maken voor redelijk luxe nieuwbouw ‘aan de waterkant’. Bij die sloop- en bouwwerkzaamheden kwamen geheel onverwacht middeleeuwse sporen aan het licht. Tussen ongeveer het jaar 1000 en 1250 bevond zich hier een kleine nederzetting met relatief grote huizen die waarschijnlijk ook toen al aan de weg van Tilburg naar Moergestel stonden, een voorloper van de Kommerstraat.
Moerenburg
Hoewel samensteller Ronald Peeters in dit nieuwe boek over deze stadswijken aandacht besteedt aan de voorgeschiedenis van deze gebieden, komt dit laatste archeologische verhaal er niet in voor. Er is weliswaar nog geen definitief rapport van de opgravingen, maar een vermelding had zeker gekund. Ook afgezien hiervan is de historische inleiding in het boek nogal summier en dat maakt extra jammer dat er geen literatuurlijstje in het boek is opgenomen. Wel aardig is dat – zij het ook erg beknopt – de geschiedenis van het Huis Moerenburg is meegenomen. Dat huis begon als een middeleeuwse boerderij, fungeerde als pastorie en werd vervolgens een adellijke woning om vervolgens te worden gesloopt. In 2005 werd een deel van het terrein archeologisch onderzocht en in 2012 verrees als herinnering een fraaie ‘reconstructie’ in cortenstalen balken die nu als landmark staat in een fraai wandelgebied aan de stadsrand.
Verder is het boek eerst en vooral een fotoboek dat zich richt op een nostalgisch Tilburgs publiek, en dan met name uiteraard op (oud-)wijkbewoners. De foto’s zijn thematisch gegroepeerd en er staan veel mensen op en daarmee zal dit boek zeker een doel dienen. De hele reeks ‘In Tilburg’ steunt op het gegeven dat Tilburgers – net als veel andere stedelingen – graag herinneringen ophalen en ook nieuwsgierig zijn naar ‘wat er allemaal was’. Toch is het jammer dat er geen verwijzingen zijn naar eerdere publicaties en dat er niet wat meer aandacht is besteed aan de vroegere geschiedenis van het gebied waarop deze stadwijken verrezen. Iets meer diepgang had in dit boek niet misstaan.
Ronald Peeters,
Jeruzalem, Koningshoeven en Armhoefse Akkers.
Uit de serie ‘In Tilburg’, deel 22.
Gianotten Printed Media 2019, 192 pp.,
ISBN 978-90-6663-096-3, pb., € 18,95.
© Brabant Cultureel 2019
Ben op zoek naar dit boek.