‘Panklaar’ is de zevende bundel van Stichting Poëzie Podium Oss. De gedichten gaan over allerhande onderwerpen die met Oss te maken hebben en zijn geschreven door de huidige en de vorige stadsdichter. Boekhandel Derijks biedt de dichtersclub graag een podium. De winkel heeft een langdurige en goede relatie met lezend en schrijvend Oss.
door Corien Ligtenberg
Een rookworst die welt in een pannetje warm water. Een passender beeld had Panklaar, een bundel stadsgedichten over Oss, niet kunnen sieren; Oss en de vleesindustrie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De bundel is uitgegeven door Stichting Poëzie Podium Oss (PPO) en bevat 58 stadsgedichten over Oss en omstreken, vroeger en nu. Ze gaan over het oude zwembad, over de Monsterstraat, het carnaval, de avondvierdaagse, de Unoxwinkel en Station Oss:
Station Oss
Nergens ruikt het perron
Zo pittig naar worst.
Soms geurt alles naar erwten,
vooral ’s winters.
Alleen de pil, die ruik je nooit.
(Kitty Schaap)
Combinatie
Panklaar is geschreven door Kitty Schaap (1953), stadsdichter van Oss, en Jan van den Boom (1937), de voormalige stadsdichter. Van den Boom dicht vooral over het Oss van vroeger, Schaap meer over het Oss van nu. Die combinatie werkt goed. Schaap: “Het was heel leuk om dit samen met Jan te doen. We hebben een goede klik. We zitten op dezelfde golflengte, maar hebben een andere kijk. Dat zorgt voor een mooi contrast. We hebben de poëzie toegankelijk gemaakt voor een breed publiek. Er komen goede reacties op, ik word er vaak over aangesproken.”
Kitty Schaap volgde Van den Boom drie jaar geleden op als stadsdichter. Zij komt oorspronkelijk uit Den Haag, maar woont al jaren in Oss en is goed op de hoogte van het reilen en zeilen. Schaap: “Ik zie mezelf als een dichtende journalist. Ik schrijf elke week een gedicht voor weekblad De Sleutel en probeer daarbij aan te haken bij de actualiteit.”
Beide dichters maken deel uit van Poëzie Podium Oss (PPO), een dichterscollectief dat zo’n tien jaar bestaat. PPO is een actieve club. De zestien dichters komen elke maand bijeen in de expositieruimte van kunststichting K26 aan de Kruisstraat in Oss. PPO houdt tweemaal per jaar een open podium, organiseert onder meer workshops, een spreekuur voor dichters, en voorziet de Osse winkeliers van raamgedichten – de eerste twintig hangen al in de etalages, de volgende tien worden binnenkort uitgereikt. Schaap: ’Er gebeurt nu veel leuks, we zitten vooral het laatste jaar in een soort flow. Dat werkt als een katalysator.”
Un Ox
Die naam verzon het wittejassenvolk boven.
Op de werkvloer kenden ze alleen de os (‘ox’)
die ’s avonds na de laatste zucht van de sirene
de voren trok op het errepelveldje
of waar de rogge werd ingezaaid.
En vóór het werk hadden ze langs de weg
al gras gemaaid voor de geit,
terwijl de vrouw thuis schillen
kookte op het fornuis voor het verreke.
Ja, daar in ‘-ox’ wisten ze wat werken was.
(Jan van den Boom)
Gepensioneerdenvereniging
De bundel Panklaar is door Circa Twee prachtig vormgegeven en rijk geïllustreerd met foto’s uit het Stadsarchief, aangevuld met nieuwe foto’s van Ton Lotterman en Hans van der Poel. De geabstraheerde rookworstjes op het oranje schutblad vormen een subtiele verwijzing naar het product dat Oss op de kaart heeft gezet. De productie van de bundel is financieel ondersteund door de Gepensioneerdenvereniging van Unilever. Toen de winkel van Unilever voor oud-werknemers sloot, maakte Van den Boom, destijds stadsdichter, daar een gedicht over. Daaruit ontstond het idee bij de Gepensioneerdenvereniging van Unilever om de bundel – die al op stapel stond – aan haar leden (oud-werknemers) cadeau te doen, negenhonderd stuks.
“Dat was een mooie samenwerking,” zegt Astrid Derijks van boekhandel Derijks aan de Walstraat in Oss. “Poëzie is toegankelijk gemaakt voor een breed publiek.” Derijks heeft ook al zo’n honderd exemplaren van de bundel verkocht.
Derijks is echt een begrip in Oss – en de enige boekhandel die nog over is in de stad. De zaak is aangesloten bij Libris, een collectief van ruim 100 zelfstandige boekhandels in Nederland, veelal met een sterk lokale uitstraling en een eigen signatuur. De ondernemers werken gericht samen om concurrentie van ketens het hoofd te kunnen bieden. Derijks bestaat ruim 75 jaar, en is al 30 jaar gevestigd in de huidige locatie aan Walstraat. Het is een aantrekkelijke, sfeervolle zaak in hartje Oss.
Derijks is een familiezaak; Astrid Derijks is de derde generatie boekverkoper. Als kind was ze al een boekenwurm en het was dan ook logisch dat zij in de winkel zou stappen. “Dat wilde ik van jongs af aan. Ik heb de vakopleiding gedaan en daarna eerst twee jaar bij Paagman in Den Haag gewerkt. Daarna ben ik teruggekomen naar Oss.”
Podium
Boekhandel Derijks biedt het PPO regelmatig een podium. Niet voor niks begint Kitty Schaap haar gedicht Ode aan Derijks met: ‘In deze winkel wil ik wonen’. Astrid Derijks: “De winkel heeft al lang een band met PPO. We verkopen hier graag bundels van lokale dichters. Het is belangrijk dat poëzie aandacht krijgt. PPO is een actieve groep auteurs. Die ondersteunen we en bieden we een podium. Poëzie hoort erbij. Vroeger hadden we een kast vol poëzie in de winkel. Jammer genoeg is dat niet meer zo.”
Op de zaterdagmiddag in de Poëzieweek (begin februari) organiseerde PPO in de boekhandel Kitty & Friends. Bezoekers konden genieten van optredens van de stadsdichter en haar dichtersvrienden. Schaap: “Het is prettig om in Derijks op te treden. De winkel heeft een goede sfeer, gezellig en ongedwongen. Dat komen en gaan is leuk.” Derijks: “We organiseren van alles. Auteurs geven hier lezingen, we organiseren activiteiten op scholen, houden avonden voor docenten van de basisschool waarbij ook auteurs komen en we werken ook veel samen met de bibliotheek. Zo hadden we onlangs, ter gelegenheid van de Poëzieweek, een avond in de Bibliotheek Oss met Tom Lanoye, de schrijver van het Poeziëgeschenk. Het is belangrijk om partijen samen te brengen.”
Boekhandels hebben het de laatste jaren niet makkelijk en Derijks vormt daarop geen uitzondering. “Het is pittig nu om de winkel draaiende te houden, maar wel leuk. Het is echt mijn passie. Je moet ook vechten om voort te bestaan, steeds de balans zoeken. Het is een teken aan de wand dat er nog maar één boekhandel is in Oss,” zegt Astrid Derijks. “Je vraagt je af hoe we door moeten. We moeten dingen anders gaan doen, andere producten introduceren et cetera. We moeten afscheid nemen van wat niet werkt. Als winkel krijg je een heel andere functie. Waarschijnlijk wordt de winkel kleiner. Maar wat zeker moet blijven, is de ontmoetingsfunctie die de winkel heeft. De connectie met je klanten wordt nog belangrijker. Gelukkig hebben we een hoge gunfactor en hebben we echt verbinding met de klanten. Je kent je klanten in zo’n kleine plaats. Hier komt van jong tot oud.”
[In een eerdere versie stond Weekblad Regio Oss, dat moest zijn Weekblad De Sleutel. Dat is aangepast.]
Kitty Schaap en Jan van den Boom, Panklaar, stadsgedichten over Oss. Oss: Poëzie Podium Oss & Derijks 2018, pb., €10,00. Te koop bij boekhandel Derijks en via PPO.
©Brabant Cultureel 2019
Het is een mooi/goed artikel geworden!