Het puikje van de zalm wat betreft jazzpianisten treedt zondagmiddag 13 januari aan in muziekpodium Paradox in Tilburg. Niet om zomaar een concert te geven, maar veeleer om te vieren dat zij de komende jaren kunnen spelen op een heuse Steinway B-211 concertvleugel. Of dat belangrijk is? Paradox en de jazzpianisten vinden van wel.
door Rinus van der Heijden
Wolfert Brederode, Martin Fondse, Harmen Fraanje, Rembrandt Frerichs en Jeroen van Vliet zijn vooraanstaande namen in het Nederlandse jazzmilieu en zij treden zondag 13 januari 2019 met zijn allen aan om de roemruchte Steinway vleugel van het Tilburgse jazzpodium Paradox aan het volk bekend te maken. Naast hen betreden ook (klassiek) pianiste Hanneke van Overbeek, trompettist Eric Vloeimans, altsaxofonist Paul van Kemenade, altviolist Oene van Geel, contrabassist Eric van der Westen en zangeres Sanne Rambags het podium van Paradox.
Een nieuwe piano stond al lang op het verlanglijstje van Paradox. De Yamaha die tot nu in gebruik was, staat er al twintig jaar. Hij is niet totaal versleten, maar de ‘vrije jongens’ die hem in de loop der jaren tijdens concerten bespeelden, hebben hun sporen nagelaten. Er moest van zowel de zijde van Paradox als van de kant van de bespelers een nieuw instrument komen. Waarbij de hartenwens was dat het een Steinway zou worden.
Zo’n instrument kost tweedehands al snel een 70.000 euro. Dat geld had Paradox niet in de achterzak, reden waarom er een commissietje werd gevormd, waarin onder andere pianist Jeroen van Vliet zitting had. Bij het Steinway Center Nederland in Alkmaar stond een exemplaar dat precies aan de verwachtingen voldeed. Maar ja, het geld. Voornoemde commissie besloot zich te wenden tot Voordekunst, het platform voor crowdfunding in de creatieve sector. En met groot succes. Het beoogde bedrag wat binnengehaald zou moeten worden was 49.000 euro: toen begin december de actie werd afgesloten hadden 290 geldschieters 60.475 euro bij elkaar geharkt.
Volop reden dus voor een feestje, zeker voor al die gulle gevers. Dat vindt dus plaats op zondag 13 januari. Met als stralend middelpunt de nieuwe Steinway B-211. En met als slachtoffer de ‘afgedankte’ Yamaha vleugel. Die verhuist naar de bovenverdieping van Paradox, waar op korte termijn broedplaatsen verschijnen waar talenten zich kunnen ontwikkelen, professionele musici worden ondersteund en volgende generaties musici zich kunnen melden. Deze broedplaats gaat heel Zuid-Nederland bedienen.
Tweegesprek
Het digitale tijdschrift JazzNu had een interview met de oude Yamaha vleugel. Op diens eigen verzoek. Het werd een merkwaardig tweegesprek, begin juli 2018 in Tilburg. De volledige dialoog wordt hieronder weergegeven. Maar eerst een korte uitleg.
Het was een mooie avond, die vijftiende juni in Paradox. Het betrof een voorlichtingsavond van het Tilburgse podium over heden en toekomst ervan. Op de agenda stond onder meer de vervanging van de oude Yamaha vleugel door een prominenter exemplaar van Steinway & Sons. In samenspraak met de pakweg zeventig aanwezigen werd genoeglijk gebabbeld over de aanschaf van een toch belangrijk object voor een muziekpodium.
De schrijver van dit artikel was ook aanwezig. Toen Paradox-directeur Paul Guldemond toelichting gaf op het hoe en waarom van de vervanging, schrok ik op uit mijn mijmeringen. Zag ik dit nu goed, bewoog de Yamaha vleugel? Kon toch niet, die stond immers met een hoes afgedekt in een donker hoekje van het podium. Zou wel aan de twee biertjes liggen die waren geconsumeerd. Maar even later was er opnieuw beweging te bespeuren. Zo heftig zelfs dat het erop leek alsof de pianoklep zich wilde mengen in het debat. Dus toch? Korte tijd later herhaalde de gebeurtenis zich. Vreemd!
Enkele dagen later ging de telefoon. “Met Rinus.” “Dag, je spreekt met Yosuke Yamaha. Ik wil een afspraak met je maken, kunnen we daarvoor de agenda’s trekken?” “Eh, jazeker. Maar waar gaat het over? Ken ik u?” “Wis en waarachtig. Ik ben de piano van Paradox.” Een korte stilte. “De piano?” “Ja, is dat zo vreemd dan? Noem maar een datum.”
Op de afgesproken tijd zette deze schrijver zich naast de oude Yamaha vleugel. Er begon een vreemd, heel vreemd tweegesprek tussen mens en instrument in het halfduister van Paradox.
INTERVIEW YOSUKE YAHAMA
RH Sinds wanneer kan een piano praten?
YY Sinds wanneer niet? Als het nodig is, roer ik mijn mondje. Nu is het weer zo ver en daarom heb ik je laten komen. Weet Paradox wel wat het mij aandoet? Ruim twintig jaar trouwe dienst en nu word ik zomaar aan de kant geschoven. Yamaha is ineens niet goed meer. Moet het Steinway worden, het zou wat.
RH Nou, Paradox heeft goede redenen om jou te vervangen door een beter instrument.
YY Hoezo beter? Wat mankeert er aan mij? Stemmer Frans Dijkman heeft mij altijd tot in de puntjes onderhouden. Ik kan nog jaren mee. Maar nee, Paradox moet zo nodig de blits maken.
RH Misschien zijn er klachten geweest die jij niet kent.
YY Klachten? Wat bazel je nou?
RH Nou ja, kan toch.
YY Niks ervan. De meest uiteenlopende musici hebben op mij gespeeld, maar nooit hoorde ik dat ik niet deugde.
RH Nee, natuurlijk niet. Zeggen ze ook niet tegen jou. Wel tegen het kader van Paradox.
YY Tjongejonge, wijsneus die je bent… Als dat zo was, dan had hoofdprogrammeur Bartho dat zeker tegen mij gezegd. Hoe vaak hebben hij en ik ’s nachts niet aan het witbier gezeten. Zulke momenten veroorzaken loslippigheid. Nee, dan had ik het zeker wel geweten.
RH Yosuke, hoe kom jij aan die naam? Familie van jou heet toch gewoon Yamaha.
YY Jaja, en jij Van der Heijden. Jij hebt toch ook een voornaam, of niet dan? Mijn moeder, Yuseon Hong en vader Hachul Yamaha waren grote fans van Yosuke Yamashita, de avantgardepianist uit mijn land. Dus het was bijna logisch dat toen ik werd geboren, ik naar hem werd vernoemd.
RH Heb jij ook iets met Yamashita? Met zijn spel?
YY Jazeker, als free jazz goed wordt uitgevoerd, dan zwelg ik van geluk. Als kind ben ik nog eens door Yosuke bespeeld. Is een prachtige jeugdherinnering. Maar nogmaals, dan moet het wel goed gebeuren. Hier in Tilburg ben ik een paar keer mishandeld door ene Michiel Braam. Wat een beul, zeg. Met volle vuist en ellebogen op mijn klavier. Niet normaal meer. Kon Frans Dijkman weer extra komen opdraven. Nee, zó hoeft het voor mij absoluut niet.
RH Maar heb je ook goede herinneringen aan spelers?
YY Jazeker. Aki Takase bijvoorbeeld. Heb je die vingertjes van haar wel eens gezien. Die strelen je, ze masseren je toetsen, zijn een rechtstreeks blijk van liefde voor het mooiste muziekinstrument. Dat piano heet dus.
RH Welke herinnering koester je nog meer?
YY Die aan Harmen Fraanje bijvoorbeeld. Toen hij nog in Tilburg woonde, heeft hij talloze uren met mij doorgebracht. Was altijd te gek. Harmen experimenteerde, zette muziek in nieuwe kaders, maar altijd met eerbied voor mijn fysiek. Dat geldt ook voor Martin Fondse. En van de jongere generatie mag Rogier Telderman mij zo vaak kietelen als hij wil, hahaha.
RH En Jeroen van Vliet?
YY O ja, hij zeker. Die jongen heeft niet voor niets de Boy Edgar Prijs gekregen. Heeft-ie voor een groot deel aan mij te danken. Jeroen is een pianofluisteraar, die het beste in mij naar boven heeft gekregen. Ik herinner mij ook de vele prettige uren met Laetitia van Krieken. Alle jaren die zij bij The Nits heeft doorgebracht, hadden haar persoonlijkheid vrijwel verwoest. Maar na haar terugkeer naar Paradox en de jazz heb ik wel het een en ander kunnen fixen en is Laetitia nu weer op de goede weg. En Carla Bley, daar heb ik ook goede herinneringen aan. Zij droeg de rijkdom van de ouderdom in zich, goochelde samen met mij met de tijd. Wij sloegen de handen ineen en zorgden ervoor dat het om óns ging, niet om die andere gozers op het podium.
RH Ik was erbij, maar heb daar niets van gemerkt.
YY Nee, dat doe jij wel meer niet. Ik ken jou al jaren, Rinus. Zit je daar interessant te doen in het verste hoekje van Paradox. Met je papiertje en je pennetje. Tjongejonge, wat mystiek over jezelf afroepen, maar iets bijdragen aan waardevermeerdering van de jazz, ho maar.
RH Dat vind ik niet leuk, Yosuke. Ik heb jazzmuziek altijd een warm hart toegedragen.
YY Ach, hou toch op. Jij bent toch precies hetzelfde als al die andere zogenaamde muziekjournalisten. Lullen, lullen, lullen. En een hoop schade veroorzaken. Musici de grond in schrijven die een jaar of zo aan een project hebben gewerkt. Komt ene Rinus van der Heijden die het allemaal zo goed weet en veegt alle inspanningen van de baan.
RH Ik schrijf ook wel eens positief, hoor.
YY Nog nooit iets van gemerkt!
RH Yosuke, het gaat niet om mij. Laten we het verder over jou hebben.
YY Is goed en dan vooral om de musici die mij bespeelden. Ik zal je eerst een geheimpje verklappen. Mijn landgenote Hiromi belde me in november 2015 drie nachten achtereen uit mijn slaap. Ze moest in Concertzaal Tilburg spelen, maar had helemaal geen zin om op de schijtpiano die daar staat, te soleren. ‘Yosuke’, smeekte ze me, ‘ik wil jou! Zorg ervoor dat het concert naar Paradox wordt verplaatst, please! Als dat lukt zal ik extra lief voor je zijn.’ Kijk, daar kun je iets mee. Schiet me trouwens zomaar de naam van Karsu Dönmez te binnen. Ook een te gekke vrouw. Speelt uitmuntend piano en zingt ook nog eens als een nachtegaal. En is sinds kort het boegbeeld van Elidor, een nieuwe shampoo voor donker haar.
RH Wat heeft dat er nou mee te maken? Het valt me trouwens op dat in het rijtje van jouw favoriete pianisten, vooral vrouwen voorkomen. Ik denk daar het mijne van. Brengt me op de vraag of jij een man of een vrouw bent.
YY Daar heb jij geen bal mee te maken.
RH Ik dacht toch van wel. Al was het maar om jouw plaats tussen de andere instrumenten te duiden.
YY Kijk, Rinus. Als ik een vrouw was, zou ik de hele #MeToo-beweging over me heen krijgen. Dan werd er geroepen: Het is toch te gek voor woorden dat allerlei mannen die Yosuke maar zitten te bepotelen. Was ik een man, dan werd ik uitgemaakt voor geilaard: mannen en vrouwen zitten aan me en ik laat het me met plezier welgevallen. Daarom heb ik ervoor gekozen om genderneutraal te zijn.
RH Nou, lekker tweeslachtig zeg.
YY Helemaal niet. Je moet duidelijkheid scheppen in deze kolkende wereld.
RH Wat bedoel je daar mee?
YY Begrijp je dit ook weer niet? Nou, nou… noemt zich schrijver. Ik heb slimmere meegemaakt. Afijn, ik zal je een voorbeeld geven. Om dicht bij huis te blijven: kijk wat er hier bij Paradox gaat gebeuren. Daar heb je toch wel van gehoord, of niet dan? Ze hebben het al enige tijd over broedplaatsen. Ze gaan de hele tent verbouwen om op de bovenste verdiepingen die broedplaatsen in te richten. Ik houd mijn hart vast. Je denkt toch niet dat die snotjong van het conservatorium of wat hansworsten die zo graag de jazzmusicus uithangen, hier iets aan hebben? Zitten ze daar straks te pielen met hun mobieltjes en weet ik wat ze nog meer in hun tas meezeulen. En studeren ho maar. Maar goed, Paradox steekt bijna drie ton in de knip.
RH Dat is niet eerlijk Yosuke, die drie ton gaan in de verbouwing.
YY Dat zeg ik toch. Ik heb het er alleen over dat dit boter aan de galg is.
RH Hoezo dan? Jij weet toch helemaal niet hoe het gaat lopen? Ik denk dat er een grote behoefte is aan broedplaatsen.
YY O ja, denk jij dat? Waren de lui die zich conservatoriumstudent noemen in het verleden maar wat vaker naar Paradox gekomen. Hadden ze grote pianisten als Mal Waldron, Geri Allen, Esbjörn Svensson, Tord Gustavsen en Uri Caine kunnen bewonderen. Dáár hadden ze van kunnen leren, niet van broedplaatsen.
RH Yosuke, bij mijn weten is Uri Caine niet in Paradox geweest, wel in Concertzaal Tilburg. En van die anderen weet ik het ook nog zo net niet.
YY Bij mijn weten, bij mijn weten… Wat weet jij daar nou van? Jij denkt dat je ze niet hebt gezien. Ik heb ze gevoeld.
RH Ik ga met jou geen ruzie maken, Yosuke. Er valt toch al nauwelijks met jou te praten. Ben je altijd zo chagrijnig? Je bestrijdt elk woord, weet het allemaal beter en bekijkt alles door een donkere bril. Ik begin er schoon genoeg van te krijgen om met jou nog verder te praten.
YY Nou, dan doe je dat toch niet. Ik ben binnenkort toch van die kop van jou verlost. Ik verhuis namelijk naar boven, naar die verrekte broedplaatsen. Daar baal ik pas echt van. Hier in de concertruimte van Paradox was het nog redelijk toeven. Ik maakte regelmatig een praatje met Wolfert Brederode, Peter Beets en Jef Neve, allemaal mensen die respect tonen. Maar hen zal ik straks boven ook wel niet meer zien. Uit het oog, uit het hart, zo gaat dat. Dan zal het allemaal Steinway zijn wat de klok slaat. ‘Oh, wat heeft die vleugel toch een mooi geluid, heel wat beter dan die Yamaha.’ Of: ‘Dat hadden we veel eerder moeten doen.’ Dat soort gezeik, weet je wel.
RH Ik wil wel mijn best doen om de pianisten die jij noemt ook eens naar boven te sturen.
YY Laat maar, ik hoef geen gunsten van jou. Ik lach trouwens nog altijd – hoe zeggen jullie dat ook weer? – een bepaald lichaamsdeel uit mijn broek. Gewoon omdat ik jou ooit eens gruwelijk voor gek heb gezet.
RH O ja, hoe dan?
YY Weet je nog, die affaire met Leo Cuypers? Die pianist die van het podium viel, zogenaamd omdat hij dronken was. Dat was hij helemaal niet. Ik heb hem gewoon een beetje gedold. Hoofd techniek van Paradox, Luud, was vergeten mijn wieltjes te vergrendelen. Toen Leo goed en wel aan het spelen was, heb ik me uiterst voorzichtig in beweging gezet en Leo naar de rand van het podium gedrongen. Toen hij effe anders wilde gaan zitten schoof zijn kruk weg en tuimelde hij van de bühne. En jij maar in de krant schrijven dat Leo dronken was. Ik heb me kapot gelachen. Welke sufkont trapt daar nou in?
RH Dat is zeker niet waar, Yosuke. Cuypers speelde toen met altsaxofonist Paul van Kemenade. Die kan nog getuigen dat Leo stomdronken was. Ik heb hem trouwens een uur na het voorval nog gesproken. Van zattigheid wist hij niet waar hij was. Hij wist alleen te vertellen dat hij een schitterend concert had gegeven met Wes Montgomery. Nou vraag ik je. Wes was gitarist en is inmiddels al een halve eeuw dood.
YY Ach Rinus, laat je toch niet alles wijsmaken. Het is met Leo gegaan zoals ik zei. Niks dronken, gewoon een geintje. Hij had eenvoudigweg geen zin om met Paul van Kemenade te spelen. We hebben het op een akkoordje gegooid zodat Leo snel naar huis kon.
RH Yosuke, je bekijkt het maar. Ik heb het helemaal gehad met jou. Ik ga maar weer eens op huis aan.
YY Wacht even, je kunt me nog één plezier doen. Als straks die crowdfunding start, kun jij gemakkelijk op die website van jou, hoe heet die ook weer, JazzNiks? Nou ja, hoe dan ook, jij kunt met gemak die actie saboteren. Gewoon zeggen dat Paradox genoeg poen heeft om die verrekte Steinway zelf te kopen. Als dat lukt, kan ik hier gewoon blijven staan.
RH Saluut, dag loser!
Jammer voor Yosuke Yamaha, maar hij heeft zijn zin niet gekregen. De crowfunding is afgesloten. De Steinway B-211 heeft Yamaha’s plaats ingenomen en zal die de komende jaren zeker niet meer afstaan.
© Brabant Cultureel 2019