In de tentoonstelling The Universal Photographer in het Gemeentemuseum in Den Haag roepen de fotografen Anne Geene (Breda 1983) en Arjan de Nooy (Goes 1965) een klein universum op, gezien door de lens van de fictieve fotograaf U. Absurdistisch, fascinerend en overtuigend.
door Corien Ligtenberg
Arme bruidegom. Op zijn antieke, zwart-witte huwelijksfoto – een van de vele foto’s in een collage, slordig aan- en over elkaar heen geniet – is zijn gezicht verdwenen onder de vele nietjes die erdoorheen zijn gejaagd. Alsof zijn vrouw wraak heeft willen nemen voor een slippertje of een slecht huwelijk. En dan de foto’s die bewerkt zijn met een stans voor pasfoto’s: een schildpad mist zijn kop, een teckel kijkt beteuterd naar het gat in zijn zij, portretfoto’s missen hun gezichten.
Relativerend
De tentoonstelling The Universal Photographer is gemaakt naar aanleiding van de publicatie van het gelijknamige boek. Op de achterflap daarvan wordt de publicatie gepresenteerd als een monografie, een introductie tot het merkwaardige leven en werk van ‘universal photographer’ U. (1955-2016). U. maakte meer foto’s van meer onderwerpen in meer stijlen dan welke andere fotograaf dan ook. Dat begon al kort na zijn geboorte, met foto’s vanuit kikvorsperspectief, omdat hij in die tijd voornamelijk op zijn rug lag.
U., een fictieve zonderling, is het geesteskind van Geene en De Nooy. Dit fotografenduo – ook in het dagelijks leven een stel – leerde elkaar kennen tijdens hun studie aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Ze maakten eerder samen de internationaal bekroonde publicatie Ornithology, een alternatieve vogelaarsbijbel. Geene won dit jaar voor haar solowerk de Volkskrant beeldende kunstprijs én de publieksprijs.
Transformeren
Wat een plezier moeten zij hebben gehad in de jaren die ze aan The Universal Photographer werkten. Het reizen en fotograferen, het struinen naar oude foto’s, het tot leven wekken van U. En wat een monnikenwerk moet het zijn geweest – het systematisch maken en documenteren van series van blauwe luchten, wolken, vangrails, boomschors, het verzamelen van foto’s en citaten, het transformeren, categoriseren, inplakken.
The Universal Photographer is losjes gebaseerd op Gustave Flauberts onvoltooide, satirische roman Bouvard et Pécuchet uit 1881, waarin hij de draak steekt met de encyclopedie. De roman vertelt de avonturen van twee tamelijk naïeve vijftigers, kopiisten van beroep, die naar het platteland verhuizen nadat ze onverwacht een erfenis hebben gekregen. Ze besluiten zich te verdiepen in wetenschappelijke onderwerpen. Maar ze doen dat zonder filter en raken compleet in de war van alle tegenstrijdigheden waar ze tegenaan lopen. Ze eindigen zoals ze begonnen waren, als kopiist.
Ook U. had de drang tot studeren, kopiëren, verzamelen, combineren en onderzoeken – op zijn eigen, onbeholpen, naïeve en vaak onnavolgbare wijze. In de loop van de tijd lijkt U. steeds meer bezeten te raken en dieper in zijn eigen wereld te verdrinken. Het onderscheid tussen hoofd- en bijzaken verdwijnt volledig en hij eindigt ‘copying the world’. Aan de hand van de hoofdstukken in het boek verkent de tentoonstelling opeenvolgende periodes in U.’s oeuvre. Zo ontstaat een alternatieve encyclopedie over de fotografie, met een pseudowetenschappelijk grondslag en een brede glimlach. Daarvoor putten Geene en De Nooy uit een grote hoeveelheid aan bronnen. De museummuren zijn daar getuige van: de talloze Notes uit de publicatie – teksten over fotografie en citaten van fotografen – komen terug op het behang dat de muren van de tentoonstellingszaal van plint tot plafond bedekt.
Voyeuristisch
U. fotografeert al als kind en maakt in zijn puberteit voyeuristische foto’s. De rommelige, vergeelde strandfoto’s van vrouwen, knullig uitgesneden, lijken heimelijk geklikte amateurkiekjes. Opkrullende randen suggereren de gedateerdheid van het materiaal. In zijn periode als huwelijksfotograaf fotografeert hij bruidsboeketten, gelaagde bruidstaarten en schuchtere kussen. Dan besluipt hem het verlangen naar compleetheid en gaat hij de werkelijkheid corrigeren. Hij probeert vat op de wereld te krijgen door die te herhalen en rubriceren.
Een selfie heeft U. helaas nooit gemaakt. Maar je kan je hem voorstellen: een man met een bruine pantalon, een wollen spencer en dunnend haar die te lang bij zijn moeder is blijven wonen. In 2016 sterft U. in het harnas: hij wordt aangereden terwijl hij een zebrapad scant – op ware grootte. Hij laat kilometers gescand materiaal na.
The Universal Photographer, t/m zondag 17 maart 2019 in het Gemeentemuseum, Den Haag.
De tentoonstelling is gemaakt ter gelegenheid van het verschijnen van de gelijknamige (Engelstalige) uitgave. Het boek is door de Volkskrant genoemd in het eindejaarslijstje van de tien beste fotoboeken die in 2018 zijn verschenen.
gemeentemuseum.nl
Anne Geene & Arjan de Nooy, The Universal Photographer, Rotterdam, Uitgeverij de HEF 2018, 458 pp., ISBN 978-90-6906-052-1, € 39,90.
annegeene.nl/the-universal-photographer/ (onder ‘Bekijk’ een pdf van het boek)
© Brabant Cultureel 2018