Beeldend kunstenaar Margriet Luyten heeft haar atelier in de Willem II Fabriek in ’s-Hertogenbosch, een complex met o.a. ateliers voor vijfendertig kunstenaars, architecten en designers, een expositieruimte, podia, kantoorruimten en een lunchcafé. Luyten richt zich vooral op fotografie, film en textiel. Haar foto’s dienen als basis voor gomdrukken en geweven wandtapijten. Het verstrijken van de tijd werd haar hoofdthema.
door Irma van Bommel
Margriet Luyten (1952) ging in de jaren tachtig naar de kunstacademie in ’s-Hertogenbosch en koos de richting plastische vormgeving. Zij ging als beeldhouwer aan de slag en kreeg veel opdrachten voor het maken van werken in de openbare ruimte. In deze periode maakte ze ook een serie Bedden in klein en groot formaat. “Een plek waar we een belangrijk deel van ons leven in doorbrengen. Je wordt er geboren, je bedrijft er de liefde en je gaat er dood. Het bed moet een plek zijn waar je je thuis voelt, anders val je niet in slaap.”
Het atelier is klein. “Maar veel ruimte heb ik niet nodig.” Foto Piet den Blanken
Toen haar moeder hulpbehoevend werd, besloot Luyten haar te gaan verzorgen. Ze kon toen niet vaak meer naar haar atelier, maar nam wel een fotocamera mee. De fotografie, die ze eerder alleen als een soort schetsboek gebruikte, werd nu een medium. Ze legde daarmee de laatste jaren van haar moeder vast tot deze op vijfennegentigjarige leeftijd overleed. Het project Ella kwam hieruit voort. Detailopnamen van de oude, gerimpelde huid drukte ze af in gomdruktechniek. De gomdruk is een langzame, bewerkelijke techniek die uit meerdere lagen bestaat. De techniek wordt gewaardeerd om zijn fluwelige uiterlijk en vele gradaties in tonen en dieptewerking. Er worden achtereenvolgens verschillende kleuren gebruikt, maar er is altijd één kleur die overheerst. Luyten koos voor de gomdruk omdat die goed paste bij het broze, fragiele lichaam. Naast foto’s maakte ze ook filmopnamen, onder andere van het uitblazen van de laatste adem, maar dit heeft ze nog nooit ergens laten zien. Met de serie Bedden was ze in feite ook al bezig met de eindigheid van het leven. Ella werd een logisch vervolg. In 2005 maakte zij in eigen beheer een klein boekje over Ella.
Een werk uit de serie Bedden uit de beginperiode van de kunstenaar. Foto Piet den Blanken
Textiel
In 2009 had zij een solotentoonstelling in Museum Van Bommel van Dam in Venlo. Daar waren toen de projecten Ella, Stervelingen en Insomnia te zien. Later toonde zij daar verschillende malen haar gomdrukken, evenals een uitvoering in textiel op groot formaat. Toenmalig directeur Rick Vercauteren wilde een werk op groot formaat, maar aangezien een gomdruk een een-op-een afdruk van een negatief is, is het formaat beperkt. Vandaar dat Luyten ging experimenteren met digitale weeftechnieken. Op eigen initiatief ging ze daarvoor naar het TextielLab in Tilburg. Gomdrukken en tapijten passen goed bij elkaar, omdat bij beide technieken subtiele gradaties in tinten mogelijk zijn. “Weven is eigenlijk verven of boetseren met garen.” Met behulp van medewerkers van het TextielLab werden de tapijten geweven.
Foto’s dienden als basis voor digitaal geweven tapijten. Een combinatie van draden zorgt voor kleurnuances. Foto Piet den Blanken
Fotografie, film en textiel werden de media waar Luyten mee verder ging. Ze plaatste een oproep aan vijfennegentig-plussers om zich te laten fotograferen. Daar kwamen veel reacties op. Ze maakte een selectie van vier mannen en vier vrouwen voor een serie die ze de titel Stervelingen meegaf. Uit familiealbums van deze mensen koos ze een foto uit het begin van hun volwassen leven. Deze plaatste ze naast een foto van nu. Daarmee maakte ze zichtbaar wat er fysiek gebeurt met het ouder worden: er ontstaan rimpels, de oren en de neus worden groter. Frappant is dat de blik in de ogen hetzelfde blijft. Beide foto’s drukte ze af in de gomdruktechniek om voor eenheid te zorgen. In 2009 verscheen bij Uitgever Pels & Kemper in ’s-Hertogenbosch het boek Stervelingen waarin de projecten Ella, Stervelingen en ook Insomnia zijn opgenomen. Insomnia is een fotoproject over overleden kinderen.
Gomdrukken van oude mensen uit het project Stervelingen. De gomdruk past mooi bij het broze, fragiele lichaam. Foto Piet den Blanken
In 2011 vertrok zij voor enkele maanden naar Zuid-Afrika en maakte landschapsfoto’s op locaties die iets voor haar betekenden. Die foto’s dienden weer als basis voor het weven van wandtapijten die ze opnieuw met hulp van het TextielLab liet uitvoeren. Op de tapijten zijn door haar handgeborduurde teksten aangebracht van de Zuid-Afrikaans dichteres Antjie Krog. Evenzo trok ze eropuit in Weimar om foto’s te maken die zij gebruikte als basis voor wandtapijten met deze keer dichtregels van Goethe. Eveneens handgeborduurd.
Van een aantal indrukwekkende projecten zijn boeken verschenen. Foto Piet den Blanken
Levenswerk
Inmiddels werkt ze alweer acht jaar aan het filmproject Levenswerk. Dat wordt een drieluik waarbij deel I gaat over kunstenaars, deel II over kunstbemiddelaars en deel III over kunstverzamelaars. Voor deel I koos Luyten negen kunstenaars in Nederland, ouder dan tachtig, zes mannen en drie vrouwen. Onder andere Armando, JCJ Vanderheyden en Ata Kandó. De verdeling man-vrouw geeft een goede afspiegeling van de tijd waarin deze kunstenaars werkzaam waren. De filmopnamen zijn geen documentaires, maar verstilde portretten met een karakteristieke uitspraak van de kunstenaar. De film Levenswerk I – de kunstenaars werd in 2014 voor het eerst getoond in Museum De Pont in Tilburg, samen met gomdrukken van foto’s uit hun jongvolwassen leven en van filmstills.
Portretten van Rudi Fuchs uit de serie Levenswerk I de kunstenaars. Foto Piet den Blanken
Deel II gaat over kunstbemiddelaars die de schakel vormen tussen kunstenaars en kijkers, veelal curatoren en directeuren van kunstinstellingen, waaronder Rudi Fuchs, Lily van Ginneken en Wim van Krimpen. Van de eerste twee delen van Levenswerk zijn ook boeken verschenen met foto’s. Het derde deel is in ontwikkeling. Luyten doet alles zelf. Zij maakt de opnamen en doet de editing. Alleen voor de nabewerking roept ze de hulp in van een geluidstechnicus. Levenswerk II – de kunstbemiddelaars was voor het eerst in 2017/18 te zien in het M HKA in Antwerpen.
Margriet Luyten in het trappenhuis van Willem II. Foto Piet den Blanken
Zonlicht
Het atelier van Margriet Luyten is klein, maar meer ruimte zegt zij niet nodig te hebben. Ze werkt veel op andere locaties. Het weven gebeurt in het TextielLab, gomdrukken maakt ze in het grafisch atelier en het editten doet ze in een andere studio. Het atelier heeft geen ramen, maar wel een glazen dak waar veel daglicht door naar binnen stroomt. Aan de hand van een tapijt aan de wand en enkele proeflappen laat ze zien waar ze mee bezig is. Het wandtapijt toont een fotografische opname van een open plek in een bos waar zonlicht op de boomstammen en op het hoge gras valt.
De kleur rood blijkt cruciaal bij het weergeven van zonlicht in een tapijt. Foto Piet den Blanken
Luyten experimenteert met verschillende garens en weeftechnieken om het zonlicht in het textiel te vangen. Ze werkt altijd met natuurlijke materialen zoals mohair en lamswol. De machine die wordt gebruikt is een digitale Jacquard weefmachine. Het combineren van verschillende kleuren garens zorgt telkens voor andere kleurnuances. Ook het gebruik van zwarte of witte kettingdraden geeft een ander effect. Van het wandtapijt met het bosgezicht toont ze de achterkant die, heel verrassend, rood is. Het gebruik van rode draden is van invloed op het uitbeelden van zonlicht, legt ze uit. Aan een andere wand hangen zeefdrukken en enkelvoudige katoenen weefsels waarvoor haar foto’s als basis dienden, met handgeborduurde poëtische teksten. Ook de bedden uit haar beginperiode als kunstenaar hangen hier.
Margriet Luyten in haar atelier. Foto Piet den Blanken
De film ‘Levenswerk I – de kunstenaars’ is tot 7 april 2019 te zien tijdens de wintertentoonstelling ‘Time within time’ in de Verbeke Foundation te Kemzeke, België.
© Brabant Cultureel 2018