door JACE van de Ven
Met veel plezier heb ik vorige week in het Noordbrabants Natuurmuseum het boekje NederlAnders, een verrassende kijk op onze landkaart mogen presenteren. Het is een alleraardigst werkje dat niet in de handel komt, maar dat te leuk is om het er niet over te hebben. Het werd samengesteld door Wim Kersten, oud-beleidsambtenaar voor Groen Links in Brussel, om aan vrienden cadeau te doen. Blij dat ik het heb.
Kort gezegd heeft de schrijver van het boekje de namen van een aantal plaatsen en buurtschappen in Nederland gegroepeerd naar onderwerp. Dat levert vaak grappige resultaten op. Je zou het boekje een encyclopedietje van gekke plaatsnamen kunnen noemen. Hoewel? Gek? Je moet een naam soms wel per se verkeerd willen lezen. Bij Oud-Gastel in het hoofdstukje Energie en Grondstoffen moet je natuurlijk niet vallen of een s te weinig.
Elk hoofdstukje gaat gepaard met een kaartje van Nederland. Die bij Brabanders vind ik de leukste. Alles boven de grote rivieren heet daarop Noord-Brabant. België, Zeeland en Limburg heten Zuid-Brabant. Onze provincie zelf kent drie delen: West- Midden- en Oost-Brabant.
Lachwekkend voor ons vlakke land zijn de vele namen met het woord ‘berg’ erin. Soms klinken die zelfs gevaarlijk, zoals Giersbergen (gemeente Heusden). Wat bergen betreft zouden we Breda het Nederlandse Grenoble mogen noemen met in die gemeente de Bolberg, de Eikberg, de Roosberg en de Strikberg. Als u er eens naar toe gaat, neem dan pikhouwelen mee. Qua naamgeving kun je met Breda überhaupt lachen. Een paar jaar geleden betaalde de gemeente ervoor om zijn naam te mogen geven aan het vliegveldje bij Seppe in West-Brabant: Breda International Airport. Het betreft hier een grasstrook van een paar voetbalvelden tussen Hoeven en Bosschenhoofd. En alsof dat nog niet genoeg is, heet de Bredase toerismeschool, de hoger beroepsopleiding voor leerlingen die een echte HBO-opleiding niet kunnen halen, sinds vorig jaar Breda University. Echt waar!
Hei is de meest voorkomende aanduiding wat betreft flora. Ook berk en linde scoren goed, waarbij door mij opgemerkt wil zijn dat de naam van Leende, waar ik geboren ben, ook verwijst naar Linde. Streekgenoten zeggen dan ook geen Heeze Leende, maar Hees en Lind. Hees komt ook nogal eens voor in plaatsnamen in Zuid-Nederland. Er is niet precies hei mee bedoeld maar wel een soort laag kreupelhout. Hout, groen en bos zijn eveneens vaak plaatsnaamdelen, hoewel men zich kan afvragen of de herkomst altijd bomen betreft. Misschien wonen er in Eikelenbos (bij Ulicoten) gewoon veel eikels.
Overigens is Nederland, op Malta na, het dunst beboste land van de Europese Unie. Waar slaan al die bos- en heidenamen nog op? Reken daar nog eens de samen meer dan tweehonderd namen met loof laarbij (zoals u uit het puzzelwoordenboek weet zijn dat open plekken in een bos) dan kunnen we zo’n beetje concluderen dat Nederland in de vijfduizend jaar van zijn bestaan is geëvolueerd van overal bos, naar één grote open plek in dat bos.
Vaak heten gebieden naar iets waar ze tegenwoordig niet meer mee in verband te brengen zijn. De Vossenberg is een industrieterrein. En Hengstheuvel ligt dan nog wel net buiten Uden maar hengsten, tenminste die waar Me#too niks tegen heeft, zie je er niet meer. En niemand brengt de Hoge en Lage Ham in Dongen nog in verband met aangeslibd zand in bochten van de Donge.
Van Willem Iven, zaliger gedachtenis, weet ik dat namen van verschillende stukken grond in Brabant ooit verkeerd zijn genoteerd door Hollandse ambtenaren die de dialect sprekende omwonenden vaak niet goed verstonden. Bij Oirschot vind je bijvoorbeeld De Bronzen Weide. Dat is zo’n fout. De omwonenden vertelden de ambtenaren: “Dat is de baron zijn wei”. Nu zie ik in het kaartje bij het hoofdstukje Rooie Oortjes in het boekje van Kersten ook De Pielis (bij Luijksgestel) ingetekend. Diezelfde ambtenaren hebben die naam waarschijnlijk ook genoteerd van horen zeggen. Ik weet dat het gebied zo heet, omdat het eigendom was van baron Gilles de Pélichy. In de volksmond werd die ‘Gielis de Pielis’ genoemd. En als De Pielis leeft hij voort. Goed zo, het volk hoort het laatste woord te hebben.
Het boekje NederlAnders, een verrassende kijk op onze landkaart is in eigen beheer uitgegeven. Wie belangstelling heeft kan een mailtje sturen naar de auteur wimk@planet.nl
© Brabant Cultureel 2018