‘New Age’ is niet nieuw. Zoeken naar zingeving en een persoonlijk beleefde spiritualiteit is van alle tijden en kent in de geschiedenis meerdere bloeiperiodes. In het christendom leidde dit vaak tot een ‘herbronning’ die de Kerk een nieuwe impuls gaf, maar die ook met enige regelmaat leidde tot opvattingen en praktijken waarmee dit instituut slecht uit de voeten kon en die werden verketterd. Een beroemde en vruchtbare beweging ontstond in de tweede helft van de veertiende eeuw in de IJsselstreek. Dat was de Moderne Devotie, waarbij ‘modern’ hedendaags betekende en ‘devotie’ uitdrukking gaf aan het streven naar integriteit. Geloofsbeleving en uiterlijke gedrag van de volgeling moesten met elkaar in overeenstemming zijn en voor hypocrisie was geen plaats.
De Moderne Devotie begon als een lekenbeweging van mannen en vrouwen die (gescheiden) in gemeenschap van goederen gingen samenwonen om een geestelijk leven te leiden. Zij legden geen kloostergeloften af en voorzagen in hun levensonderhoud door ambachtelijk werk te doen en – dat werd belangrijk – kosthuizen te runnen voor studenten die in die tijd vaak nog erg jong waren. Al snel ontstond de behoefte om vaste leefregels te hebben en daarvoor werd de (klooster)regel van Augustinus gekozen. In Windesheim ontstond zo het eerste klooster van de Moderne Devotie. Van hieruit werden in razend tempo nieuwe kloosters gesticht, terwijl bestaande kloosters zich aansloten en ook lekengemeenschappen zich voegden naar de idealen van de Moderne Devotie. Ook in Brabant sloeg dit ideaal snel aan, met onder meer vestigingen in ’s-Hertogenbosch en Eindhoven, maar ook bij Brussel, in Leuven, Antwerpen, Mechelen, Grobbendonk en Korsendonk.
Een stukgelezen exemplaar van de ‘Navolging van Christus’ van Thomas à Kempis, een belangrijke auteur van de Moderne Devotie. De tekst werd een wereldwijde bestseller. Hier een protestantse bewerking uit de zeventiende eeuw. Foto uit besproken boek
De Moderne Devotie is vaak voorgesteld als een wegbereider van de reformatie, maar dat is niet juist. Wel speelde de beweging in op de snel toenemende geletterdheid onder burgers. Die kregen meer en meer de behoefte en mogelijkheden om zichzelf te informeren over en zelf deel te nemen in zaken waarvoor zij eerder volledig afhankelijk waren van de pastoor of rondtrekkende predikers. Voor de Kerk bracht dit een hernieuwde uitdaging om haar schaapjes bij de kudde te houden. Voor de Moderne Devotie was dat geen probleem, die beweging wilde juist nadrukkelijk binnen de Kerk blijven.
Een nieuw boek geeft in honderd korte hoofdstukken en met veel goed gekozen illustraties een helder beeld van de huidige stand van kennis omtrent de Moderne Devote in al haar aspecten. Dat is welkom, want een dergelijk overzicht ontbrak al lang terwijl er vanuit tal van invalshoeken intensief onderzoek wordt gedaan naar de Moderne Devotie. En gezien de blijvende vraag bij een breed publiek naar ‘spirituele boeken’ is het beslist ook actueel. Modern dus. (lt)
Anna Dlabačová en Rijcklof Hofman (red.), De Moderne Devotie. Spiritualiteit en cultuur vanaf de late Middeleeuwen.
Zwolle: WBooks 2018, 272 pp., ISBN 978-94-625-8295-8, hb., € 24,95.