Wie maar twee keer per jaar mag vlammen, moet elke keer uitblinken. Dat lukt het nieuwe Opera Zuid onder de leiding van Waut Koeken uitstekend. Was er najaar 2017 naast veel waardering toch ook enige kritiek op de toen uitgebrachte Werther, de nieuwe productie, Verdi’s ‘Un Ballo in Maschera’, verdient hoofdzakelijk lof.
door Camiel Hamans
Dat de tweede, en tevens laatste, productie van dit seizoen een Verdi opera moest worden, was al bepaald onder het bewind van de vorige intendant, Miranda van Kralingen. En dat die productie geregisseerd zou worden door Waut Koeken, toen nog niet in zicht als nieuwe leider van Opera Zuid, stond ook al vast. Dat de uitkomst zo succesvol zou zijn, werd gehoopt. Waut Koeken had immers met zijn twee eerdere regies bij Opera Zuid laten zien wat hij kan. Offenbachs Barbe Bleu maakte indruk, maar vooral de Bohème die hij in 2016 samen met de eveneens jonge én Vlaamse dirigent Karel Deseure realiseerde, vroeg om een vervolg. Dat is dit gemaskerd bal geworden, dat hij opnieuw in samenwerking met Deseure en de philharmonie zuidnederland presenteert.
Foto Joost Milde
Politiek
Iedere operaliefhebber kent het verhaal achter Un Ballo in Maschera. Verdi had een contract met het Teatro di San Carlo in Napels, waarvoor hij een nieuw stuk moest schrijven. Aanvankelijk zou dat een King Lear worden, maar toen de bezetting niet rond te krijgen was, week hij uit naar een ander en al even politiek thema. Verdi was immers niet alleen een gevierd componist maar een minstens zo actief strijder voor de eenheid van Italië.
Het nieuwe verhaal werd dat van de moord op de Zweedse koning Gustaaf III, een verlicht vorst die bijvoorbeeld de Joodse inwoners van Zweden gelijkstelde en burgerrechten gaf, en een groot kunstliefhebber die, omdat hij overwoog zijn afgezette Franse collega-koning Lodewijk XVI te hulp te schieten, op een gemaskerd bal werd neergeschoten. Het verhaal van deze koningsmoord stuitte vanzelfsprekend op de Napolitaanse censuur, zodat Verdi uitweek naar het Rome van de Kerkelijke Staat, maar ook daar werden nog aanpassingen verlangd.
Repetitie met Waut Koeken (midden). Foto Martin Jan Gaasbeek
Koeken heeft de verleiding kunnen weerstaan om dit politieke drama te actualiseren. Het blijft een kostuumstuk, weliswaar met een bühne op het toneel waardoor meteen een dubbele bodem wordt gesuggereerd, maar de uitvoering blijft binnen de traditie van de gekende opera. Hoewel, absoluut niet binnen die van de traditionele oubolligheid. Geen bordkartonnen wereld, geen onbeweeglijke figuren, geen grootse maar machteloze gebaren en gegalm, maar een goed gezongen en gespeelde voorstelling vol subtiliteit. Als bijvoorbeeld de vermeend overspelige vrouw die net door haar echtgenoot verteld is dat haar bloed zal vloeien. Zij vraagt om haar zoon nog eenmaal te mogen zien en dan beseft de boze man dat hij ooit andere gevoelens voor haar gehad heeft en dat daar nog steeds iets van over is. Hij legt, even maar, zijn hand op de hare, maar dat is voldoende om zijn tweestrijd voelbaar te maken.
Hemel
Aankleding en decor van deze in coproductie met enige buitenlandse theaters gemaakte voorstelling zijn niet alleen oogverblindend, maar vertellen tegelijk een verhaal. De hemel van het gemaskerd bal herinnert aan het plafond van een barokpaleis, het toneel op het toneel biedt niet alleen een tweede speelveld, maar blijkt ook in twee delen uit elkaar te kunnen en zo een scheiding te symboliseren en de rand van maskers op de plaats van het oude voetlicht, biedt ineens onverwacht ruimte aan een geestverschijning.
Foto Joost Milde
Maar dit is het extra: de voorstelling wordt gedragen door goede zang en sterke begeleiding. Bij de uitvoering in Maastricht op 22 mei 2018 kon de philharmonie niet gedirigeerd worden door Karel Deseure. Familieomstandigheden hielden hem thuis, maar zijn assistent en koordirigent, de piepjonge Klaas-Jan de Groot, leidde het orkest en de voorstelling alsof hij nooit iets anders doet.
Maar vooral de dames maakten indruk: de evenzeer nog jonge Jannelieke Schmidt, die normaliter haar brood verdient als zingende gids in de Stopera in Amsterdam, zette een Amelia neer die suggereert dat haar agenda al ruim gevuld is met grote dramatische rollen. Maar dit bal werd vooral het feestje van Oscar, de page die niet van de zijde van de koning wijkt. De Sloveense, maar in Nederland opgeleide Kristina Bitenc, danste, sprong, kwetterde en kwinkeleerde alsof een heel nest jonge vogels het toneel bevolkte.
Foto Joost Milde
Dit voorjaar is een goed operaseizoen. In Amsterdam zijn met succes de Gurrelieder hernomen en hebben Peter Sellars en Teodor Currentis Mozarts La Clemenza di Tito herschreven, en vanuit Enschede toert de Reisopera met een adembenemende Fliegende Holländer door het land. Opera Zuids Un Ballo in Maschera, hoezeer ook meer een traditionele voorstelling dan de overige, kan onder het nieuwe bewind van Waut Koeken de competitie met de twee andere gesubsidieerde gezelschappen uitstekend aan.
Speellijst: Breda, 26 mei, Utrecht 29 mei, Tilburg 2 juni, Rotterdam 19 juni en ’s-Hertogenbosch 27 juni 2018.
© Brabant Cultureel 2018